فرمالین سالهاست که در صنایع به عنوان ضدعفونی کننده قوی به جهت میکروب زدایی و از بین بردن انواع ویروس مورد استفاده قرار می گیرد. تحقیقات دانشمندان و متخصصین با بررسی اثرات این محصول بر محیط زیست و انسان ها به این نتیجه رسیده است که فرمالین مایع ضدعفونی کننده می تواند در کنار کاربردی که دارد می تواند آسیب های بسیار زیادی هم داشته باشد.

ما در این مقاله قصد داریم به بررسی مضرات این محصول بپردازیم.

علائم مسمومیت با فرمالین چیست؟

1-    مسمومیت با فرمالین زمانی رخ می‌دهد که فرد در معرض سطوح بالایی از این ماده قرار گیرد. علائم اولیه مسمومیت با این ترکیب شیمیایی شامل سوزش چشم، بینی و گلو، سرفه، گرفتگی قفسه سینه و مشکل در تنفس است. در موارد شدید، مسمومیت با فرمالین منجر به مشکلات تنفسی، مشکلات قلبی عروقی و حتی مرگ می‌شود.

2-    علائم ثانویه مسمومیت با فرمالین شامل تهوع، استفراغ، سردرد، سرگیجه و تحریک پوست می‌باشد. قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این ماده منجر به مشکلات جدی‌تر سلامتی مانند عفونت‌های تنفسی، آسم و واکنش‌های آلرژیک می‌گردد.

3-    در صورت مشکوک شدن به مسمومیت با فرمالین، فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید، زیرا درمان سریع  به جلوگیری از عوارض بیشتر سلامتی منتج می‌شود.

4-    علائم مسمومیت حاد و مزمن با فرمالین از نظر شدت و مدت متفاوت می‌باشد. مسمومیت حاد با فرمالین زمانی رخ می‌دهد که فرد در مدت کوتاهی در معرض غلظت بالایی از فرمالدئید قرار گیرد.

5-    در نتیجه علائمی مانند مشکلات تنفسی و درد قفسه سینه بروز می‌کند. از سوی دیگر، مسمومیت مزمن با فرمالین زمانی اتفاق می‌افتد که فرد در مدت طولانی‌تری در معرض فرمالدئید قرار گیرد. بنابراین منجر به علائمی می‌شود که به تدریج در طول زمان ایجاد می‌شوند و اغلب شدت کمتری دارند.

چگونه مسمومیت با فرمالین را تشخیص دهیم؟

مسمومیت با فرمالین یک بیماری جدی است که در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع منجر به عوارض شدید سلامتی می‌شود. متخصصان پزشکی از روش‌های مختلفی برای تشخیص مسمومیت با این ترکیب شیمیایی استفاده می‌کنند، از جمله معاینه فیزیکی کامل، بررسی علائم و شرح حال دقیق بیمار.

برای پزشکان مهم است که سوالات خاصی در مورد مواجهه بیمار با فرمالین مانند شغل، سرگرمی‌ها و هرگونه تماس اخیر با محصولات حاوی این ماده بپرسند. همچنین پزشکان ممکن است آزمایش‌های لازم برای تایید مسمومیت با فرمالین مانند آزمایش خون برای بررسی اختلالات در عملکرد کبد یا سطوح فرمالدئید در خون، درخواست کنند. علاوه بر معاینات فیزیکی و تست‌های آزمایشگاهی، پزشکان از معیارهای خاصی برای تشخیص مسمومیت استفاده می‌نمایند. این معیارها شامل ارزیابی علائم بیمار مانند مشکلات تنفسی، تحریک پوست و علائم عصبی است.

علاوه بر موارد فوق پزشک قرار گرفتن بیمار در معرض این ماده و هر منبع شناخته شده آلودگی را در نظر می‌گیرد، زیرا تشخیص و درمان به موقع، بیمار را بهبود می‌بخشد. تشخیص مسمومیت با این ماده نیازمند یک رویکرد جامع است که شامل ترکیبی از معاینه فیزیکی، آزمایش‌ و ارزیابی معیارهای مسمومیت است. تشخیص و درمان سریع برای جلوگیری از عوارض جدی مرتبط با مسمومیت مانند نارسایی تنفسی، آسیب اندام‌ها و مرگ ضروری می‌باشد.

نکات ایمنی به هنگام کار با فرمالین

• از پی پت کردن فرمالین با دهان اکید خودداری کنید.
• از فرمالین در اتاق درب بسته و بدون تهویه اکیدا خودداری کنید.
• ظروف حامل فرمالین باید درب بسته و به دور از حرارت نگهداری شوند.
• در محل‌هایی که برای نگهداری فرمالین می‌باشند، باید از استعمال دخانیات و خوردن و آشامیدن اکیدا پرهیز کرد.
• به‌هنگام کار با فرمالین استفاده از دستکش و عینک‌محافظ و روپوش و کفش‌های جلو بسته و همچنین محافظ صورت اکیدا توصیه ‌می‌شود.
• از جای دادن شلنگ در ظرف حاوی فرمالین و مکیدن آن برای انتقال دادن محلول به ظرف دیگر اکیدا پرهیز کنید.
• به هنگام دور انداختن و دفع این ماده شیمیایی و یا پسماندهای مرتبط با آن از ظروف شیشه‌ایی که به هیچ عنوان احتمال نشست نداشته باشند می‌بایست استفاده کرد. به وقت دور انداختن باید و صد در صد جدا از باقی پسماندها دفع شود.
• اگر به هر دلیلی چشم شما به فرمالین برخورد کرد، بلافاصله به مدت زمان تقریبی پانزده دقیق اقدام به شستشوی چشم خود با آب ولرم نمایید.
• به هنگام کار با فرمالین از عینک و دستکش استفاده کنید. در صورت عدم استفاده از دستکش دست‌های خود را بطور متوالی پانزده دقیقه زیر آب ولرم بشویید.
• از نگهداری فرمالین و جوهر نمک در مجاورت یکدیگر اکیدا پرهیز کنید. در صورت نگهداشتن این دو ماده شیمیایی در کنار یکدیگر احتمال تبخیر این مواد وجود دارد. واکنش بخاری این دو ماده شیمیایی ترکیب شیمیایی دیگری بنام دی کلرو متیل است.

نشانه های ظاهری مسمومیت با فرمالین

علائم مسمومیت با فرمالدئید در زمینه های زیادی مورد استفاده قرار می گیرد و اگر غلظت آن کمی از حد مجاز بالاتر برود، باعث مسمومیت و بروز مشکلات بسیار خطرناکی می شود. بهتر است بدانید نوشیدن این ماده شیمیایی باعث بی هوشی، کما و مرگ می شود. غلظت بالای فرمالین باعث بروز مشکلات زیر می گردد:

• حالت تهوع
• سوزش گلو
• سردرد
• تپش قلب
• افسردگی
• عفونت گوش
• کم شدن حافظه
• اختلال در تنفس
• سوزش چشم ها
• سرازیر شدن اشک
• کهیر، جوش و تاول
• آسیب به غشای مخاطی

تاثیرات مسمومیت با فرمالین بر سلامتی انسان

مسمومیت با فرمالین بسته به میزان قرار گرفتن در معرض آن چندین اثر کوتاه مدت بر بدن دارد. استنشاق بخارات این ماده منجر به تحریک سیستم تنفسی و در نتیجه علائمی مانند سرفه، خس‌خس سینه، تنگی قفسه سینه و مشکل در تنفس می‌شود. همچنین باعث تحریک پوست و درماتیت می‌گردد.

1-    در صورت تماس مستقیم پوست با این ترکیب شیمیایی منجر به قرمزی، خارش و حتی سوختگی می‌شود. علاوه بر موارد ذکر شده قرار گرفتن در معرض فرمالین ممکن است منجر به تحریک و قرمزی چشم شود و علائمی مانند اشک ریزش، تاری دید و درد چشم را ایجاد کند.

2-    در دراز مدت، مسمومیت با فرمالین اثرات جدی‌تر و بالقوه تهدید کننده بر روی سیستم‌های مختلف بدن دارد. تماس مزمن با این ماده به ریه‌ها آسیب می‌رساند و منتج به بیماری‌هایی مانند برونشیت، آسم و حتی سرطان ریه می‌شود.

3-    همچنین تماس طولانی‌مدت با فرمالین منتج به آسیب دائمی به پوست، ایجاد زخم یا حتی افزایش خطر ابتلا به سرطان پوست می‌گردد. در نهایت باعث مشکلات چشمی مزمن مانند التهاب، آسیب قرنیه و از دست دادن بینایی می‌شود.

4-    مسمومیت با فرمالین هم در کوتاه مدت و هم در درازمدت اثرات مضری بر سیستم گوارش دارد. از دیگر علائم مسمومیت می‌توان به حالت تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال اشاره نمود.

5-    بلع این ماده به دستگاه گوارش آسیب می‌رساند و به طور بالقوه منجر به شرایطی مانند ورم معده، زخم و حتی افزایش خطر ابتلا به سرطان معده می‌شود. در صورت مشکوک شدن به مسمومیت، فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید، زیرا درمان سریع در جلوگیری از آسیب بیشتر به بدن تاثیر دارد.

مطالعه کنید: آشنایی با انواع مواد شیمیایی

درمان‌های فوری و اقدامات اولیه در صورت مسمومیت با فرمالین

1-    اگر فردی مشکوک به مسمومیت با فرمالین باشد، اولین گام این است که او را از منبع تماس دور کرده و به هوای تازه خارج کنید تا از استنشاق بیشتر بخارات سمی جلوگیری شود. مهم است که بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید. فرد باید برای هرگونه علائم ناراحتی یا بدتر شدن علائم به دقت تحت نظر باشد.

2-    هنگامی که کمک پزشکی در راه است، ممکن است لازم باشد اقدامات کمک‌های اولیه مانند CPR یا تنفس نجات در صورتی که فرد بیهوش است یا نفس نمی‌کشد، انجام پذیرد. بسیار مهم است که تا حد امکان اطلاعات بیشتری در مورد مواجهه مشکوک به فرمالین، از جمله میزان و مدت تماس و علائمی که فرد تجربه می‌کند، به پزشک ارائه شود.

3-    در موارد مسمومیت با فرمالین، درمان دارویی ممکن است شامل تجویز داروهای ضد مسمومیت باشد. این داروها با اتصال به مولکول‌های فرمالین در بدن و خنثی کردن اثرات سمی آنها عمل می‌کنند.

4-    در موارد شدید، سایر درمان مانند اکسیژن درمانی یا مایعات داخل وریدی برای کمک به بهبودی بدن از مسمومیت ضروری می‌باشد. پیروی از راهنمایی‌های پزشک برای جلوگیری از هرگونه عوارض سلامتی بسیار مهم است.

مقررات و استانداردهای مربوط به استفاده از فرمالین

• با بررسی قوانین و استانداردهای ملی و بین المللی در مورد استفاده و نگهداری از فرمالین، مشخص می‌شود که مقررات سختگیرانه‌ای برای اطمینان از حمل و نگهداری ایمن این ماده شیمیایی خطرناک وجود دارد.
• در ایران، فرمالین به عنوان یک ماده خطرناک طبقه بندی می‌شود و تحت قوانین سخت گیرانه سازمان ملی استاندارد ایران قرار دارد.
• این مقررات برچسب گذاری مناسب ظروف فرمالین، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی در هنگام کار و دفع ضایعات این ماده را به روشی ایمن و سازگار با محیط زیست دیکته می‌کند.
• در سطح بین المللی، سازمان‌هایی مانند سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سازمان بین المللی کار (ILO) دستورالعمل‌هایی را برای استفاده ایمن و نگهداری از فرمالین ایجاد کرده‌اند.
• این دستورالعمل‌ها بر اهمیت آموزش مناسب به افرادی که با این ماده کار می‌کنند، تاکید دارد. انجام بازرسی‌های منظم از تاسیسات که در آن فرمالین استفاده می‌شود و اطمینان از وجود سیستم‌های تهویه مناسب برای به حداقل رساندن بخارات سفارش شده است. همچنین استانداردهای بین المللی بر اهمیت نگهداری سوابق دقیق استفاده و نگهداری از این ماده برای اطمینان از رعایت مقررات تاکید می‌کنند.
• کارفرمایان با رعایت مقررات و دستورالعمل‌ها به جلوگیری از حوادث و صدمات و محافظت از محیط زیست در برابر آلودگی و حفظ انطباق با الزامات قانونی کمک می‌کنند.
• برای سازمان‌ها بسیار مهم است که از هرگونه به روز رسانی یا تغییر در مقررات فرمالین مطلع شوند تا از انطباق مداوم و ارتقای یک محیط کاری امن برای همه کارکنان اطمینان حاصل شود.

خطرناک ترین عوارض فرمالین بر سلامت انسان

۱- خطرات فرمالین برای سیستم تنفسی

 فرمالین به راحتی از طریق استنشاق وارد دستگاه تنفسی می‌شود و ممکن است باعث ایجاد علائمی مانند تنگی نفس، سرفه‌های مداوم، التهاب و حتی آسم شود. افرادی که به‌طور مداوم در معرض فرمالین هستند، مانند کارکنان صنایع دندانپزشکی یا صنایع مرتبط با فرمالین، در معرض خطر بالای مشکلات تنفسی قرار دارند.

۲- تاثیر فرمالین بر پوست و دستگاه گوارش

تماس فرمالین با پوست می‌تواند منجر به تحریک، قرمزی، التهاب و در موارد شدیدتر، سوختگی‌های شیمیایی شود. همچنین بلعیدن فرمالین یا مصرف غذاهای آلوده به این ماده می‌تواند به آسیب‌های جدی به دستگاه گوارش منجر شود، از جمله تهوع، استفراغ، و درد شدید معده.

۳- عوارض فرمالین بر سیستم عصبی

 فرمالین ممکن است باعث اختلال در سیستم عصبی شود. افرادی که برای مدت طولانی در معرض این ماده هستند، ممکن است دچار مشکلاتی مانند سردردهای مکرر، اختلال در تمرکز، و حتی ضعف حافظه شوند.

عوارض فرمالین برای گروه‌های حساس

۱- عوارض فرمالین برای کودکان

کودکان به دلیل سیستم ایمنی ضعیف‌تر خود، در مواجهه با فرمالین بیشتر در معرض خطر هستند. قرارگیری در معرض فرمالین می‌تواند منجر به بروز آلرژی‌های تنفسی، سرفه، و حتی مشکلات پوستی در کودکان شود.

۳- خطرات فرمالین برای زنان باردار و سالمندان

 زنان باردار و سالمندان نیز گروه‌های حساسی هستند که در مواجهه با فرمالین با خطرات بیشتری روبرو می‌شوند. قرارگیری این افراد در معرض فرمالین می‌تواند منجر به مشکلات تنفسی، تحریکات پوستی، و حتی آسیب به جنین در زنان باردار شود.

نتیجه‌گیری

اولین و مهمترین توصیه برای محافظت در برابر مسمومیت با فرمالین این است که هنگام کار با این ماده همیشه از تجهیزات حفاظت فردی مناسب استفاده شود. این امر شامل پوشیدن دستکش، روپوش آزمایشگاهی و عینک ایمنی برای جلوگیری از تماس پوستی و استنشاق بخارات است.

علاوه بر موارد فوق الذکر، کار در یک مکان با تهویه مناسب یا استفاده از هود برای به حداقل رساندن بخارات فرمالین بسیار مهم است. همچنین باید به کلیه پرسنلی که با این ماده شیمیایی کار می‌کنند، آموزش مناسب در مورد نحوه کار و دفع این ماده ارائه گردد.

توصیه مهم دیگر اجرای پروتکل‌های ایمنی سختگیرانه و پیروی از دستورالعمل‌های تعیین شده توسط سازمان‌های نظارتی برای نگهداری فرمالین است.

برچسب زدن مناسب ظروف، نگهداری در محل تعیین شده به دور از مواد شیمیایی ناسازگار و بازرسی منظم برای بررسی نشت از اقدامات ضروری برای جلوگیری از تماس تصادفی می‌باشد. همچنین توصیه می‌شود در صورت نشت فرمالین، روش‌های واکنش اضطراری از جمله دسترسی به دوش ایمنی و ایستگاه شستشوی چشم‌ها را در نظر بگیرید. با رعایت این توصیه‌ها می‌توان خطر مسمومیت با فرمالین را به حداقل رساند و ایمنی کارگران را حفظ کرد.