آنفولانزای مرغی چیست؟

آنفولانزای پرندگان که در اصطلاح عموم آنفولانزای مرغی نامیده می شود، یک نوع بیماری ویروسی می باشد که در پرندگان به ویژه مرغ ها با بروز عفونت شروع شده و به سرعت قابل سرایت به سایر مرغ ها در سالن های نگهداری مرغداری است. این بیماری در مواردی قابل انتقال به انسان نیز است که ما در این مقاله قصد داریم به شرح کامل آنفولانزای مرغی بپردازیم تا پایان همراه ما باشید.

تقسیم بندی بیماری آنفولانزای مرغی

این بیماری بر اساس شدت و ضعف ویروس و درگیری پرندگان به دو گروه زیر تقسیم می شوند.

• آنفلوانزای پرندگان خفیف (LPAIV)

که پاتوژن پایین با علائم بالینی کمی دارد، و یا هیچ علائم بالینی ایجاد نمی‌کند.

به طور معمول تشخیص عفونت با LPAI، با علائم بالینی بسیار اندک، مشکل است. گله آلوده به آنفولانزای مرغی نشانه‌های زیر را دارد:

• دیسترس تنفسی

• اسهال

• از دست دادن اشتها یا

• در مرغ تخم گذار کاهش بیش از ۵ درصد در تولید تخم

• آنفلوانزای پرندگان حاد (HPAIV)

که در زیرگروه‌های (H5 و H7) از نوع A است. این ویروس نه تنها می‌تواند علائم بالینی شدیدی داشته باشد، بلکه احتمال مرگ و میر آن نیز بالا است.

ویروس‌ها با عوامل اصلی تعیین کننده آنتی ژن، H (برای هماگلوتینین) و N (نورآمینیداز) توصیف می‌شوند. سویه نگران کننده فعلی H5N1 بسیار بیماری‌زا است. در پرندگان عمدتا با زیرگروه‌های H5 و H7 سروکار داریم. مشخص شده است که زیرگروه‌های ویروس LPAI H5 و H7 می‌توانند به شکل بسیار بیماری‌زا که باعث مرگ و میر در پرندگان می‌شود جهش پیدا کند.

در حالت حاد ویروس آنفولانزای پرندگان معمولا نشانه‌ها به‌طور ناگهانی و اغلب با مرگ و میر بالا رخ می‌دهد. بطور کلی نشانه‌های بیماری آنفلوانزای مرغی در حالت حاد و شدید بیماری در طیور به شرح زیر است:

• سرهای متورم (swollen heads)

• سیانوز تاج و ریش (a blue colouration of the comb and wattles)

• کسالت (dullness)

• بی اشتهایی

• ناراحتی تنفسی

• اسهال

• کاهش قابل توجه در تولید تخم در مرغ تخمگذار

دلایل بروز آنفولانزای مرغی چیست؟

در حالت معمول آنفولانزای پرندگان در بین پرندگان وحشی دیه می شود و درصورت تماس با انواع پرندگانی همچون مرغ، اردک، غاز، بلدرچین، بوقلمون و... امکان انتقال ویروس وجود دارد.

عوامل انتقال ویروس آنفولانزای پرندگان

• بازارهای محلی

مکان هایی هستند در شهرها که در آنجا به خرید و فروش انواع پرندگان گوشتی و تخم گذار پرداخته می شود. به دلیل عدم رعایت نکات بهداشتی در این بازارها و ازدحام جمعیت، یکی از مراکز اصلی انتقال ویروس آنفولانزای مرغی می باشند.

• عدم تبخ صحیح

در صورتی که پرنده گوشتی و یا تخم یکی از انواع پرندگان را خریداری کرده باشیم که مبتلا به ویروس آنفولانزای پرندگان باشند، در صورتی که بصورت کامل فرآیند پخته شدن را طی نکنند، احتمال انتقال ویروس به شدت بالا می باشد.

باید گوشت مرغ و سایر پرندگان گوشتی در دمای 70 درجه به بالا فرآیند تبخ را طی کنند.

همچنین تخم مرغ و سایر پرندگان باید بطور کامل پخته شوند تا حدی که سفیده و زرده کامل از یکدیگر قابل تفکیک باشد.

نشانه های ظاهری آنفولانزای مرغی چیست؟

• اسهال
• سرفه کردن
• عطسه کردن
• بی اشتهایی
• عصبی بودن
• کمبود انرژی یا حرکت
• لرزش یا عدم هماهنگی
• ورم یا کبود شدن تاج طیور
• کاهش قابل توجه در تولید تخم
• تورم در اطراف سر، گردن و چشم
• ژولیده بودن پرها و قوز کردن بدن
• تخم مرغ هایی با پوست نرم یا بد شکل

روش های پیشگیری از بیماری آنفولانزای مرغی

همانطور که گفته شد بارزترین علل شیوع این بیماری تماس با پرندگان آلوده به ویروس آنفولانزای مرغی است. همچنین استفاده مشترک از خوراک، آب، تجهیزات و حتی لباس های افراد مشغول در مرغداری ها عوامل انتقال بیماری هستند.

بنابراین رعایت نکات بهداشتی و ضدعفونی کردن مستمر محیط مرغداری ها یکی از مهم ترین روش پیشگیری از بروز بیماری و سرایت آن می باشد. برخی از اقدامات پیشگیری از انتقال ویروس:

1. خودداری از تماس مستقیم با پرندگان زنده
2. دوری از لاشه پرندگان مرده و معدوم‌کردن آن‌ها
3. نگه‌داری گوشت پرندگان خام و پخته در ظروف جداگانه
4. عدم لمس پرندگان در طبیعت یا پوشیدن لباس‌های محافظ در مرغداری‌ها
5. پختن کامل گوشت پرندگان و خودداری از مصرف گوشت یا تخم مرغ خام یا نیم‌پز
6. شست‌و‌شوی دست‌ها با آب گرم و صابون، بعد از لمس پرنده یا پاک‌کردن و بسته‌بندی گوشت پرندگان
7. خرید گوشت مرغ، اردک و سایر پرندگان از فروشگاه‌های معتبر و خودداری از خرید آن‌ها به صورت زنده

نحوه درمان و جلوگیری از سرایت آنفولانزای مرغی

• دفن سریع و صحیح لاشه پرندگان آلوده
• واکسیناسیون دوره ایی به صورت مرتب انجام شود.
• ضدعفونی کردن آب مصرفی طیور با ضدعفونی کننده
• قرنطینه محیط آلوده قبل از تولید مجدد به مدت ۴۲ روز
• جلوگیری از ورود پرندگان با وضعیت بیماری ناشناخته به درون گله
• دور نگاه داشتن پرندگان از مناطقی که پرندگان وحشی در آن تردد می کنند.
• بطور منظم در تعداد دفعات مشخص تمامی سطوح، لوازم، لباس های کارگران، وسایل نقلیه و محیط اطراف که با پرندگان تماس دارند با استفاده محلول ضدعفونی کننده مخصوص مرغداری

تاثیر آنفولانزای مرغی در ظاهر مرغ ها

1. اسهال
2. سینوزیت
3. ریزش اشک
4. ژولیدگی پرها
5. خس خس سینه
6. کاهش تولید تخم
7. تورم سر و صورت
8. درگیری سیستم عصبی
9. سیاه شدن قسمت‌های بدون پر مانند تاج و ریش

دوره بیماری آنفولانزای پرندگان

در پرندگان تخم گذار و مادر شروعی ناگهانی و دوره‌ای کوتاه بین ۳ تا ۷ روز دارد.

دوره نهفتگی در اشکال مختلف بیماری متفاوت و بین چند ساعت تا ۳ روز در یک پرنده و در یک گله تا ۱۴ روز است.

عوامل تاثیر گذار در دوره آنفولانزای پرندگان

طول این دوره به میزان آلودگی ویروسی، راه عفونت، گونه پرنده، قدرت بیماری زایی ویروس و عوامل محیطی

مانند گرد و غبار و آمونیک بستگی دارد.

روش های تشخیص آنفولانزای پرندگان

• تشخیص مقدماتی

بر اساس مشاهدات بالینی و آثار کالبد گشایی

• تشخیص تاییدی

نتایج آزمایشات سرولوژیکی HI, AGP ,ELISA

نمونه گیری (Oropharyngeal (OP: سوآپ استریل را به آرامی وارد حلق-حنجره و شکاف کامی پرنده کرده و 2 – 3 بار  چرخانده و سپس سوآپ  را در داخل لوله استریل حاوی 1 – 2 سی سی محلول نگهداری BHI  قرار داده و به همراه یخ خشک در عرض 24 ساعت به آزمایشگاه ارسال می‌گردد.

نمونه گیری (Cloaca (CL: سوآپ استریل را به آرامی وارد کلوآک پرنده مشکوک کرده و 2 – 3 بار چرخانده تا با 1 گرم مدفوع آغشته شود سپس سواپ را در داخل لوله استریل حاوی 1 – 2 سی سی محلول نگهداری  BHI  قرار داده و به همراه یخ خشک به آزمایشگاه ارسال می‌گردد.

دو روش مهم درمان آنفولانزای مرغی

• واکسیناسیون

واکسن باید محافظت کافی در برابر عفونت آنفولانزا مرغی را داشته باشد و از گسترش ویروس جلوگیری کند. با این حال، توسعه یک واکسن موثر به مراتب آسان نیست. زیرا ویروس آنفولانزا در مرغ جهش و به سرعت تکامل می یابد. تاکنون هیچ واکسنی که در برابر همه گونه‌های آنفلوانزای پرندگان محافظت کند ساخته نشده است. بنابراین، یک واکسن باید به طور مداوم برای سویه خاص ویروسی که باعث شیوع در آن زمان می شود، تغییر یابد.

نکات مهم واکسیناسیون:

• سن واکسیناسیون

نوبت اول: 7 تا 10 روزگی

نوبت دوم: 12 هفتگی

نوبت سوم: 18 تا 20 هفتگی

• نوع واکسن

واکسن غیر فعال روغنی تهیه شده از سویه جدا شده ( در کشورمان ایران N2 و H9)

• روش واکسیناسیون

تزریقی در زیر جلد

عضلانی

• نگهداری واکسیناسیون

+2 الی +8 درجه سانتی گراد

• طیور قابل واکسیناسیون

مرغ گوشتی

مرغ تخم گذار تجاری

مرغ مادر

فرآیند ضد عفونی کردن

ضدعفونی سالن، هوا و تجهیزات مرغداری با ضدعفونی کننده طیور Zix virox  و Desogerm Microchoc GBD

ضدعفونی آب مصرفی با ضدعفونی کننده طیور  Aqua Zix

دفن کردن در محل:  قراردادن لاشه آلوده به بیماری آنفولانزای مرغی در کیسه پلاستیکی غیر قابل نفوذ و دفن نمودن آن‌ها در گودال (به طول 1 متر برای هر 200 تا 250 قطعه لاشه بسته به سایز طیور در دورترین نقطه از چاه آب مرغداری) به عمق حداقل 2/5 متری از سطح زمین و حداقل یک متر بالاتر از سطح آب می‌باشد. برای لایه زیر لاشه‌ها و لایه روی لاشه‌ها از آهک زنده  1 – 2 تن استفاده می‌شود.

مواد دفعی بعد از دفن یا کمپوست باید به گونه‌ای پوشانده شوند که هیچ حیوانی اعم از پرندگان و سگ و … به آن دسترسی نداشته باشد و محل دفن دوباره ضدعفونی شود. دفن تخم مرغ‌های مشکوک و آلوده به بیماری آنفولانزای مرغی مثل دفن لاشه‌ها است.

مدت قرنطینه واحد آلوده حداقل 42 روز می‌باشد.

کود آلوده را با فرمالین 10 درصد ضدعفونی و خیس کرده، با ارتفاع 1/5 متر جمع کرده و با نایلون ضخیم پوشانده و با روشن نمودن هیتر سالن، تا دمای عمق 60 سانتی‌متری آن به 60 درجه برسد و 5 روز در این حالت بماند.

آیا انسان دچار بیماری آنفولانزای مرغی می شود؟

در مواردی مشاهده می شود که این بیماری در شرایط خاصی قابلیت انتقال به انسان را در موارد حاد آنفولانزای مرغی دارد.

راه های انتقال آنفولانزای مرغی به انسان

1. دست زدن به پرندگان آلوده
2. دست زدن به مدفوع یا کود مرغی
3. بازارهای فروش پرندگان زنده
4. کشتار یا آماده سازی طیور آلوده برای پخت و پز
5. سفر به کشورهای که آنفولانزای مرغی در آنها شایع است.

علائم ظاهری بیماری آنفولانزای پرندگان در انسان

در صورت قرار گرفتن در معرض ویروس‌های آنفولانزای حیوانی، بدن انسان می‌‌تواند منجر به عفونت و بیماری شود. از علائم خفیف آنفلوانزای پرندگان در انسان می‌توان به التهاب چشم تا علائم شدید و حاد تنفسی و یا مرگ اشاره کرد.

شدت بیماری به ویروس عامل عفونت و ویژگی‌های فرد آلوده بستگی دارد. ویروس‌های آنفلوانزای مشترک بین انسان و دام در حال حاضر هنوز انتقال پایدار از فرد به فرد را نشان نداده‌اند. از آنجایی که ویروس‌های آنفولانزا دارای یک مخزن طبیعی در پرندگان آبزی هستند، ریشه کن کردن آنها غیرممکن است.

علائم آنفولانزای پرندگان در انسان شبیه آنفولانزای انسانی است. بطور کلی علائم آنفولانزای پرندگان در انسان خیلی سریع ظاهر می‌شود و شامل موارد زیر است:

• دمای بسیار بالا یا احساس گرما یا لرز

• ماهیچه‌های دردناک

• سردرد

• سرفه یا تنگی نفس

• گلو درد

• التهاب چشم

• کسالت و بی‌حالی

• درگیری دستگاه تنفسی تحتانی

• زجر تنفسی

• تاکی پنه

• پنومونی یا ذات الریه

در چه شرایطی احتمال درگیری انسان با آنفولانزا وجود دارد؟

اگر به مناطق آلوده به ویروس آنفولانزای پرندگان سفر کرده‌اید.

نزدیک شدن به پرنده زنده یا مرده تا فاصله یک متر

ارتباط نزدیک با هر شخصی که درگیر بیماری تنفسی حاد داشته

ارتباط نزدیک با هر شخصی که به شکل غیرمنتظره‌ای فوت کرده و در مکان شیوع بیماری بوده، یا با افرادی در آن منطقه تماش داشته است.

راه های پیشگیری از ابتلا انسان به آنفولانزای مرغی

رعایت بهداشت برای جلوگیری از انتقال آنفلوانزای پرندگان بسیار مهم است، بخصوص در زمان شیوع بیماری. بطور کل برای جلوگیری از انتقال آنفولانزای پرندگان به انسان به موارد زیر می‌توان اشاره کرد:

• حتما در اغلب مواقع دست‌های خود را با آب و صابون گرم بشویید، علی‌الخصوص قبل و بعد از مصرف غذا، به ویژه طیور.

• از ظروف جداگانه برای گوشت خام و پخته استفاده کنید.

• مطمئن شوید که پخت گوشت کامل شده است.

• از تماس با طیور زنده خودداری کنید.

• به مدفوع پرندگان، طیور بیمار یا مرده، نزدیک نشوید و یا دست نزنید.

• به بازارهای محلی حیوانات زنده نروید

• از جا‌به‌جایی و انتقال پرندگان در سفر خودداری کنید.

• مرغ یا اردک خام یا نیمه پز نخورید.

• تخم‌مرغ خام نخورید.

روش های درمان آنفولانزای مرغی در انسان

برای درمان آنفولانزای مرغی پس از تشخیص این بیماری در افراد، لازم است که بیمار قرنطینه شود. اگر شدت علائم شدید باشد، بهتر است که فرد برای حداقل یک هفته در بیمارستان و تحت نظر پزشک قرار گیرد. تجویز داروهای ضدویروسی مثل زانامیویر، اوسلتامیویر (تامیفلو) و پرامیویر بسیار موثر است و می‌تواند در کاهش شدت بیماری، جلوگیری از عوارض و افزایش شانس زنده‌ماندن بیمار نقش داشته باشد. در واقع استفاده از این داروها تنها روش درمانی موثر برای مقابله با آنفولانزای مرغی است.

در این مدت لازم است همه افرادی که با این بیماران تماس نزدیک داشته‌اند هم برای چند روز قرنطینه شوند تا از شیوع بیش‌تر بیماری جلوگیری شود.  توصیه می‌شود که بیمار در طول دوره درمان به خوبی استراحت کند و مایعات زیاد بنوشد. در پروسه آنفولانزای مرغی در انسان برای پایین‌آوردن تب می‌توان از داروهایی مثل استامینوفن استفاده کرد. مصرف مسکن‌هایی از جمله ایبوپروفن هم به کاهش بدن‌درد در بیماران کمک می‌کند. ضمن اینکه داروی اوسلتامیویر یا تامیفلو شناخته‌شده‌ترین داروی ضدویروس برای درمان آنفولانزای پرندگان است.

کاربرد واکسیناسیون در درمان آنفولانزای مرغی در انسان

چه کسانی نباید واکسینه شوند؟

1-    افرادیکه آلرژی شدید به تخم مرغ دارند.

 2- افرادیکه در گذشته نسبت به واکسن آنفلوآنزا واکنش شدید داشته اند.

3- نوزادان کمتر از 6 ماهگی

4- افرادیکه تب شدید یا خفیف دارند.

چه کسانی باید واکسینه شوند؟

2-    کودکان 6 ماهه تا 2 ساله

3-    افراد بالای 65 سال

4-    افرادیکه از بیماران مبتلا به آنفلوآنزا مراقبت می کنند.

5-    زنانیکه در طی فصل آنفلوآنزا حامله هستند.

6-    کارکنان مراکز بهداشتی درمانی

7-    افرادیکه در معدوم کردن طیور آلوده و طیور در معرض خطر کار می کنند.