خطرات اسید فسفریک بر سلامت

اسید فسفریک که در دو گرید خوراکی و بهداشتی تولید می شود، در صنایع مختلف که مهم ترین آن صنعت مواد غذایی است، بسیار کاربرد دارد. قطعا همه ما بر این نظر مشترک هستیم که تمامی محصولات شیمیایی که به مرور زمان جایگزین مواد طبیعی در فرآیند تولید مواد غذایی شده اند، در کنار فواید بی شماری که دارند، می توانند بر سلامت انسان به مرور زمان اثرات مخرب داشته باشند.

ما در این مقاله قصد داریم به مضرات و خطراتی که اسید فسفریک می تواند برای سلامت بدن انسان داشته باشد، بپردازیم. همراهمان باشید.

اسید فسفریک خوراکی چیست؟

فسفریک اسید ترکیبی بدون بو و رنگ بوده و با کیفیت های مختلف در بازار عرضه می شود. به عنوان مثال از نوع خوراکی فسفریک اسید در ترکیب نوشابه های گازدار استفاده می شود. این اسید باعث ایجاد طعم تندی در محصولات غذایی شده و در مقایسه با طعم تند دهنده های دیگر غذا مانند زنجبیل، قیمت ارزان تری دارد. فسفریک اسید در محصولات غذایی میزان PH را کنترل کرده و نقش نگهدارنده را دارد.

کاربرد اسید فسفریک در صنعت مواد غذایی چیست؟

فسفریک خوراکی به منظور افزودن طعم ترش دلپذیر به مواد غذایی در کارخانجات تولید کننده موادغذایی به عنوان ماده اولیه مورد استفاده قرار می گیرد.

همچنین برای تقویت طعم، افزایش شفافیت و همچنین افزایش ماندگاری محصولات غذایی به عنوان نگهدارنده در صنعت تولید کننده موادغذایی استفاده می شود.

• صنعت نوشابه

اسید فسفریک خوراکی در نوشابه به ایجاد بافت یکدست و یکپارچه کمک می کند و از رشد باکتری ها در آن جلوگیری می کند. در واقع می توان آن را یک ماده نگهدارنده نامید. این ماده می تواند باعث ایجاد طعم و عطر خاصی در نوشابه شود، در واقع طعم تند و تیز نوشابه از این ماده ناشی می شود. یکی دیگر از دلایل استفاده از این ماده در نوشابه ها، توانایی آن در کنترل و کاهش رشد قالب و تکثیر باکتری ها است. به علت استفاده از شکر نوشابه ها، طعم شیرین ایجاد می شود و برای ایجاد طعم مطبوع ترش و شیرین این ماده را به آن اضافه می کند.

• تولید شکر

در فرآیند تولید شکر از نی شکر، برای تصفیه شربت حاصل از نیشکر از فسفریک اسید 85 درصد استفاده می شود.

• صنعت روغن نباتی

در کارخانجات تولید کننده روغن نباتی بمنظور تمیز کردن کاتالیزورها و جدا کردن باقی مانده مواد حاصل از صمغ گیری با سودمایع بکار برده می شود.

• صنعت شیرینی پزی

از ترکیب فسفریک خوراکی، جوش شیرین و بکینگ پودر، پودری تولید می شود که به مقدار زیاد در فرآیند تولید انواع شیرینی مورد استفاده قرار می گیرد.

• صنایع تولید محصولات لبنی

در محصولات لبنی یا بطور کلی لبنیات نیز فسفریک اسید خوراکی به جهت تنظیم میزان pH و نیز کنترل پروتئین ها استفاده می شود. همچنین در صورتیکه ترکیبات فسفاته مشتق شده از اسید فسفریک به محصولات لبنی افزوده شوند، می توانند ماندگاری و نیز کیفیت محصول را افزایش می دهند.

• صنعت پروتئینی و گوشت

در فراورده های گوشتی نیز به جهت ایجاد طعم بهتر و نیز حفظ رطوبت مورد نظر از ترکیبات حاوی اسید فسفریک بهره می برند.

• صنعت قهوه

در قهوه نیز بطور طبیعی اسید فسفریک خوراکی تقریبا کمتر از 1درصد ماده خشک قهوه را تشکیل می دهد و اعتقاد بر این است که از هیدرولیز اسید فیتیک از خاک سرچشمه می گیرد.

آیا ترکیبات فسفریک اسید سمی است؟

فسفریک نوعی اسید معدنی محسوب می ‌شود و به دلیل استفاده های بی شماری که از آن می ‌شود، به یک محلول پرکاربرد تبدیل شده است. اسید فسفریک از سه اتم ساخته شده است، که شامل، سه اتم هیدروژن، چهار اتم اکسیژن و یک اتم فسفر می‌باشد. مصرف زیاد آن می‌ تواند باعث مسمومیت نیز در افراد شود و پایین بودن قیمت اسید فسفریک موجب شده است که به راحتی در دسترس همگان قرار بگیرد و از آن در صنایع مختلف استفاده شود. مصرف اسید فسفریک با غلظت ۸۵ درصد خطرات جدی به وجود می آورد که باعث پوکی استخوان، آسیب دیدن چشم و پوست، نابینایی و حتی مرگ می شود.

خطرات اسید فسفریک بر سلامت انسان چیست؟

1. اسید فسفریک در نوشابه‌های گازدار یافت می‌شود و به عنوان طعم دهنده کاربرد دارد. در حالی که مقادیر کم اسید فسفریک به طور کلی برای مصرف بی خطر در نظر گرفته می‌گردد، مصرف بیش از حد آن می‌تواند اثرات منفی بر سلامت انسان داشته باشد.
2. یکی از خطرات فسفریک خوراکی ماهیت خورنده آن است. اسید فسفریک در فرم غلیظ خود در صورت تماس با غشاهای مخاطی باعث تحریک و آسیب به پوست، چشم‌ها و غشاهای مخاطی می‌شود. این امر منجر به سوختگی دردناک و تاول می‌گردد.
3. یکی دیگر از خطرات اسید فسفریک، پتانسیل این ماده در فرسایش مینای دندان است. نوشیدنی‌های اسیدی مانند نوشابه حاوی اسید فسفریک به مرور زمان مینای دندان را ضعیف کرده و دندان‌ها را مستعد ابتلا به پوسیدگی می‌کنند.
4. اسید فسفریک اثرات مضری بر سلامت دندان دارد، از جمله تغییر رنگ دندان، فرسایش و افزایش خطر مشکلات دندانی، اما خرید اسید فسفریک و استفاده از آن در صنایع غذایی مرسوم می‌باشد.
5. مصرف بیش از حد فسفریک با اثرات منفی بر سلامت استخوان مرتبط است. برخی از مطالعات نشان داده‌اند که مصرف زیاد اسید فسفریک منجر به افزایش دفع کلسیم از بدن می‌شود. این ماده به طور بالقوه استخوان‌ها را ضعیف کرده و به شرایطی مانند پوکی استخوان منتج می‌گردد.
6. لذا اسید فسفریک عواقب طولانی مدتی برای سلامت اسکلتی دارد و خطر شکستگی و سایر مشکلات مربوط به استخوان را افزایش می‌دهد، به ویژه در افرادی که تراکم استخوان قبلا به خطر افتاده است.
7. علاوه بر موارد ذکر شده، اسید فسفریک خوراکی تعادل pH طبیعی بدن را در صورت مصرف بیش از حد مختل می‌کند. عدم تعادل در سطح pH منجر به طیف وسیعی از مشکلات سلامتی از جمله مشکلات گوارشی، اختلالات متابولیک و التهاب می‌شود. همچنین  بر کلیه‌ها و سایر اندام‌های دخیل در حفظ تعادل اسیدی و باز بدن فشار وارد می‌نماید. لذا به طور بالقوه منجر به عوارضی مانند سنگ کلیه و سایر مشکلات کلیوی می‌شود.

خطرات فسفریک برای افرادی که از آن استفاده می کنند، چیست؟

• خطرات اسید فسفریک خوراکی در محیط کار با این ماده وجود دارد. فسفریک اسید یک ماده شیمیایی بسیار خورنده است که معمولا در فرآیندها و محصولات صنعتی مختلف استفاده می‌شود. اگر اقدامات احتیاطی مناسب انجام نشود، خطرات قابل توجهی در محل کار ایجاد می‌کند.
• یکی از خطرات اسید فسفریک، خواص اسیدی قوی آن است که باعث سوختگی شدید و تحریک پوست در هنگام تماس می‌شود. قرار گرفتن در معرض این اسید منجر به سوختگی شیمیایی، بثورات پوستی و آسیب چشم می‌گردد، به خصوص اگر در تماس مستقیم با پوست یا چشم باشد.
• استنشاق بخارات اسید فسفریک نیز خطرناک است، زیرا سیستم تنفسی را تحریک می‌کند و باعث مشکل در تنفس می‌شود. قرار گرفتن طولانی مدت در معرض این بخارات منتج به مشکلات تنفسی مانند آسم و برونشیت مزمن می‌گردد. همچنین بلع تصادفی در مقادیر بالای اسید فسفریک منجر به سوختگی شدید داخلی، درد شکم و حتی مرگ می‌شود، اگر به موقع درمان نشود.
• بنابراین، برای کارگران بسیار مهم است که هنگام کار با این ماده شیمیایی از استنشاق یا بلعیدن اسید فسفریک خودداری کنند و از تجهیزات حفاظتی مناسب مانند دستکش، عینک و ماسک استفاده نمایند.
• یکی دیگر از خطرات اسید فسفریک در محل کار، پتانسیل این ماده برای ایجاد واکنش‌های شیمیایی در تماس با مواد دیگر است.
• ترکیب کردن اسید فسفریک با مواد شیمیایی یا فلزات خاص می‌تواند واکنش‌های خطرناکی ایجاد کند، گازهای سمی آزاد نماید یا باعث انفجار شود. بنابراین، آگاهی کارگران در مورد نحوه نگهداری صحیح اسید فسفریک و رعایت پروتکل‌های ایمنی برای جلوگیری از حوادث ضروری است.
• همچنین مهم است که تأثیر محیطی قرار گرفتن در معرض اسید فسفریک در محل کار را در نظر بگیرید. این اسید خاک، منابع آب و هوا را آلوده می‌کند و به حیات وحش و اکوسیستم آسیب می‌رساند.

آیا اسید فسفریک باعث پوکی استخوان می‌شود؟

تحقیقات بالینی در رابطه با مصرف این ماده، به دهه ۱۹۷۰ بر می‌گردد، هنگامی که مشاهده شد حیواناتی که در رژیم غذایی خود فسفات زیادی دریافت می‌کنند، دارای چگالی بسیار کمی هستند. مطالعات در گروه‌های متنوعی از جمله بابون، زنان فنلاندی و کودکان گامبیا نشان می‌دهد که آن‌ها به دلیل دریافت فسفر زیاد، در معرض خطر دریافت کلسیم کم هستند.

مطالعات نشان می‌دهد که مصرف بیش از حد فسفر باعث ترشح هورمون پاراتیروئید و fgf-۲۳ می‌شود، که این باعث کاهش تراکم مواد معدنی استخوان‌ها و بیماری‌های قلبی می‌شود. داده‌هایی برای تأیید این ادعا وجود دارد که اسید فسفریک منجر به کاهش تراکم استخوان‌ها می‌گردد.

آیا اسید فسفریک اسیدیته بدن را افزایش می‌دهد؟

حدود ۸۵ درصد از فسفات بدن در استخوان و دندان یافت می‌شود. این فسفر که محدود بر سطح PH اسید است، بر بدن تأثیر نمی‌گذارد. کمتر از یک صدم درصد از کل فسفات بدن در خون و سایر مایعات خارج از سلول مشاهده می‌شود. همان طور که در بالا ذکر شد، بدن سطح خون فسفات را بسیار دقیق تنظیم می‌کند.

 افزایش سطح فسفات خون اقدامات اصلاحی را برای از بین بردن فسفات در محفظه خون انجام می‌دهد. این بدان معنی است که تا زمانی که این اقدامات اصلاحی کاربردی باشد، اسید فسفریک تأثیر معناداری بر اسیدیته بدن ندارد.

تولید سنگ کلیه در اثر مصرف اسید فسفریک

مصرف نوشابه‌های کولا که سرشار از این ماده هستند باعث تغییراتی در ادرار، ابتلا به بیماری مزمن کلیه و سنگ کلیه می‌شود. کلیه‌های سالم، بدن را از هر گونه فسفر اضافی تخلیه می‌کنند، اما اسید اضافی می‌تواند بر کلیه‌ها تأثیر بگذارد، بخصوص برای افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیه، که به طور معمول توصیه می‌شود از غذا‌های پرفسفر خودداری کنند.

دریافت اسید فسفریک دشوار نیست، چرا که به طور طبیعی در غذا‌ها یافت می‌شود. اما توجه داشته باشید که مصرف بیش از حد آن می‌تواند مشکل‌ساز شود؛ چرا که منجر به بیشتر شدن فسفر در بدن ما می‌شود. مطالعه‌ای که از مجله Epodemology به دست آمد، عادت‌های غذایی ۴۶۵ فرد مبتلا به بیماری مزمن کلیه و ۴۶۷ فرد سالم را مورد بررسی قرار داد. در نتیجه محققان دریافتند که نوشیدن دو یا چند کولا در روز، خطر ابتلا به بیماری مزمن کلیه را افزایش می‌دهد و به کلیه‌ها آسیب می‌رساند.

بیش‌تر افراد، فسفر مورد نیاز بدن خود را روزانه از رژیم غذایی دریافت می‌کنند. در حقیقت داشتن فسفر بیش از حد در بدن، بهتر از کم بودن آن است. به همین دلیل مصرف موادی که حاوی فسفر پنهان هستند، بسیار مشکل‌ساز است. اسید فسفریک منبع اصلی فسفر پنهان است. دریافت مقدار زیاد فسفر در رژیم غذایی باعث کاهش کلسیم در بدن می‌شود. محققان مصرف روزانه کولا را به هیپوکلسمی مرتبط کرده‌اند، که این می‌تواند منجر به اضافی بودن فسفر شود. فسفر اضافی، بدن را از مواد مغذی حیاتی مانند آهن، منیزیم و روی مختل می‌کند.

 مطالعه کنید: خطرناک ترین مواد شیمیایی جهان را بشناسید.

 نکات ایمنی همگام کار با اسید فسفریک

1. اسید فسفریک بسیار خورنده است و در صورت تماس با پوست یا چشم باعث سوختگی می‌شود. همیشه هنگام کار با این ماده از لباس، دستکش و عینک محافظ مناسب استفاده کنید.

2. اسید فسفریک باید در مکانی خنک، خشک و دارای تهویه مناسب و به دور از مواد ناسازگار مانند بازهای قوی یا عوامل اکسید کننده نگهداری شود.

3. اسید فسفریک را با سایر مواد شیمیایی ترکیب نکنید، مگر اینکه توسط یک متخصص واجد شرایط برای انجام این کار تجویز شود. ترکیب کردن اسید فسفریک با برخی مواد منجر به واکنش‌های خطرناک یا آزاد شدن گازهای سمی می‌گردد

4. به خاطر داشته باشید که برای جلوگیری از پاشیده شدن و سوختگی احتمالی، همیشه اسید فسفریک را به آب اضافه کنید، نه آب را به اسید فسفریک.

5. هنگام رقیق کردن اسید فسفریک احتیاط کنید، زیرا می‌تواند گرما ایجاد کند و پاشیده شود. همیشه اسید را به آرامی به آب اضافه کنید و به آرامی هم بزنید.

6. در صورت مواجهه تصادفی با اسید فسفریک، فوراً مناطق آسیب دیده را با آب فراوان بشویید و در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنید.

7. هنگام کار با اسید فسفریک برای جلوگیری از آلودگی محیط از اقدامات مناسب برای جلوگیری از نشت اطمینان حاصل نمایید.

8. اسید فسفریک را از کودکان، حیوانات خانگی و مواد غذایی دور نگه دارید تا از بلع یا آلودگی تصادفی جلوگیری شود.

9. اسید فسفریک و ظروف آن را طبق مقررات نهادهای نظارتی و دستورالعمل‌های دفع زباله‌های خطرناک دفع کنید.

اقدامات اولیه کار با فسفریک اسید

1. هنگام کار با اسید فسفریک از تجهیزات حفاظت فردی مناسب مانند دستکش، عینک، و روپوش آزمایشگاهی استفاده کنید تا از تماس پوست و چشم محافظت شود.

2. برای جلوگیری از استنشاق بخار اسید فسفریک که سیستم تنفسی را تحریک می‌کند، در یک مکان با تهویه مناسب کار کنید.

3. اسید فسفریک را در جای خشک و خنک و دور از مواد ناسازگار مانند بازهای قوی یا عوامل اکسید کننده نگهداری کنید تا از واکنش‌های تصادفی جلوگیری شود.

4. از روش‌های مناسب نگهداری طبق دستورالعمل نهادهای نظارتی برای جلوگیری از نشت اسید فسفریک استفاده کنید.

5. از ترکیب کردن اسید فسفریک با سایر مواد شیمیایی خودداری نمایید.

6. نشت اسید فسفریک را با استفاده از مواد جاذب مناسب و پیروی از روش‌های دفع مناسب به سرعت و ایمن تمیز کنید.

7. در صورت مواجهه تصادفی با اسید فسفریک، برنامه اضطراری داشته باشید، از جمله روش‌هایی برای شستشوی نواحی آسیب دیده با آب و در صورت لزوم مراجعه به پزشک.

8. تمام توصیه‌ها و دستورالعمل‌های برگه اطلاعات ایمنی ارائه شده توسط نهادهای نظارتی را برای جابجایی و استفاده ایمن دنبال کنید.

خطر تنفس گاز اسید فسفریک چیست؟

استنشاق بخارات اسید فسفریک می تواند خطرات جدی برای سلامتی به وجود آورد، شدت این خطرات به غلظت بخارات و مدت زمان استنشاق بستگی دارد.

• عوارض کوتاه مدت

تحریک مجاری تنفسی: این رایج ترین عارضه است و می تواند شامل سرفه، درد قفسه سینه، تنگی نفس و خس خس سینه باشد.

سوزش گلو: این عارضه به دلیل خاصیت خورندگی اسید فسفریک رخ می دهد.

ادم ریه: این عارضه جدی تر است و می تواند منجر به تجمع مایع در ریه ها و مشکلات تنفسی شدید شود.

• عوارض بلند مدت

برونشیت مزمن: التهاب مزمن مجاری تنفسی که می تواند منجر به تنگی نفس و خس خس سینه دائمی شود.

آمفیزم: تخریب کیسه های هوایی در ریه ها که می تواند منجر به مشکلات تنفسی دائمی شود.

سرطان ریه: برخی از مطالعات نشان داده اند که استنشاق طولانی مدت بخارات اسید فسفریک ممکن است خطر ابتلا به سرطان ریه را افزایش دهد.

• عوامل تشدید کننده

بیماری های تنفسی: افراد مبتلا به آسم، برونشیت یا سایر بیماری های تنفسی در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به عوارض ناشی از استنشاق بخارات اسید فسفریک هستند.

سن: کودکان و سالمندان بیشتر در معرض خطر عوارض ناشی از استنشاق بخارات اسید فسفریک هستند.

سیگار کشیدن: سیگار کشیدن می تواند خطر ابتلا به عوارض ناشی از استنشاق بخارات اسید فسفریک را افزایش دهد.

• اقدامات پیشگیرانه

از تهویه مناسب هنگام کار با اسید فسفریک استفاده کنید و حتما ماسک تنفسی مناسب انتخاب نمایید. عینک و دستکش محافظ اهمیت ویژه ای در پیشگیری دارد. اسید فسفریک را در ظروف دربسته نگهداری کنید و در صورت تماس با اسید فسفریک، پوست و چشم خود را به طور کامل با آب بشویید.

تجهیزات ایمنی مورد نیاز کار با اسیدفسفریک

1. استفاده از لباس محافظ مقاوم در برابر اسید، مانند لباس‌های ساخته شده از مواد PVC (پلی وینیل کلراید) یا نایلون، ضروری است. این لباس ‌ها باید تمام بدن را پوشش دهند و تماس مستقیم با اسید را به حداقل برسانند.
2. دستکش ‌های مقاوم در برابر اسید، مانند دستکش ‌های نیتریل، لاتکس یا نئوپرن، باید استفاده شوند تا دست ‌ها در معرض تماس با اسید نباشند و از سوختگی‌ های شدید جلوگیری شود.
3. استفاده از عینک و ماسک محافظ در برابر اسید برای محافظت از چشم‌ ها و صورت، بسیار ضروری است.
4. در مکان‌هایی که با اسید فسفریک کار می ‌شود، باید سیستم تهویه مناسب و مکانیزم از بین بردن دود و گازهای تولید شده نصب شده باشد تا از تنفس این گازها جلوگیری شود.

نتیجه گیری

همانطور که می دانید فسفریک اسید یکی از انواع اسید خوراکی و صنعتی بسیار پرکاربرد است که در صنعت مواد غذایی نقش بسزایی دارد. به گونه ای که نمی توان از مصرف آن چشم پوشی کرد و در این صورت بهترین کار شناخت کامل جز به جز این محصول است. خطرات و مضرات آن را به خوبی در کنار فواید فسفریک بشناسیم و از آن به درستی استفاده کنیم.