بیماری مشترک بین انسان و دام

از آنجایی که یکی از مهم ترین منابع تغذیه ای برای انسان انواع دام می باشد، انتقال بیماری از طریق مصرف گوشت این حیوانات می تواند به انسان آسیب وارد کند. در این مقاله قصد داریم شما عزیزان را با برخی از مهم ترین بیماری های مشترک اسان و دام بطور کامل آشنا کنیم، پس تا انتها همراه ما باشید.

مهم ترین بیماری های مشترک انسان و دام کدام موارد هستند؟

از مهترین بیماریهای مشترک بین انسان و حیوان می توان بیماریهای  هاری، تب مالت، تب خونریزی دهنده کریمه کنگو، سالک، سیاه زخم و انفلوانزای پرندگان را نام برد.

زئونوز چیست؟

این واژه در واقع به بیماری های عفونی گفته می شود که بین جانوران (پستاندارن، خزندگان، پرندگان و حشره ها) و انسان قابل انتقال هستند.

چه عواملی باعث بروز بیماری مشترک دام و انسان می باشد؟

• انگل
• قارچ
• ویروس
• باکتری

عواملی که عنوان شد از اصلی ترین موارد منتقل کننده بیماری از دام به انسان هستند. قدرت و ضعف این عوامل و همچنین نوع درگیر شدن فرد و قدرت بدنی می تواند باعث شدت بالای بیماری و یا برعکس شدت کم بیماری باشد و به راحتی بر طرف شود.

آشنایی با راه های انتقال بیماری دام ها به انسان

• تماس مستقیم و یا غیر مستقیم با حیوانات
• استشمام هوای آلوده محیط نگهداری دام
• در معرض حمله حیوانات وحشی قرار گرفتن
• دفع غیر بهداشتی ضایعات حیوانی دامداری ها
• ورود غیر مجاز دام از کشورهای همسایه
• فقدان محیط مناسب و بهداشتی جهت کشتار دام
• خوردن غذاهایی که با گوشت و محصولات دامی تهیه می شوند.
• گزیده شدن، گاز گرفتگی و یا ایجاد خراش روی بدن به وسیله دام
• نگهداری حیوانات خانگی و رابطه طولان مدت با حیوانات در محیط خانه، مزرعه و محیط دامداری
• عدم دانش فنی کافی صاحبان دامداری ها بمنظور داشتن محیطی بهداشتی و ایمن برای دام و انسان

راه های جلوگیری از سرایت بیماری دام به انسان

• پرهیز از کشیدن صورت روی بدن حیوان
• شستشوی دست ها بلافاصله پس از نوازش حیوان
• اجتناب از دست زدن به حیوانات ولگرد و غیر خانگی
• استفاده از لباس و دستکش مناسب در صورت ذبح دام
• جوشاندن شیر و مصرف نکردن فرآورده های لبنی غیر پاستوریزه
• در صورت نیش پشه یا دیگر حشرات، شستشوی محل با آب و صابون
• خرید گوشت، گوسفند زنده، دل، جیگر و.... از مغازه داران معتبر و قابل اطمینان
• صاحبان دامداری ها باید تمامی نکات بهداشتی و ایمنی را زیر نظر سازمان بهداشت به دقت و درستی رعایت کنند.

مهم ترین وظیفه دامداری برای جلوگیری از انتقال بیماری چیست؟

همانطور که توضیح داده شد یکی از مکان هایی که عامل اصلی انتقال بیماری های مشترک از دام به انسان می باشد، دامداری ها است. در این مکان ها دام به تعداد زیاد کنار یکدیگر نگهداری می شود. صاحبان دامداری ها بعد از کسب مجوز های مربوطه و فراهم کردن محیط مورد تایید، اقدام به پرورش دام می کنند.

متاسفانه با وجود نظارت های همیشگی هستند دامداری هایی که نکات بهداشتی را بطور کامل رعایت نمی کنند و این مسئله باعث بروز بیماری در دام های شده و در نهایت به انسان منتقل می شود.

مطالعه کنید: خطرناک ترین بیماری گاو ها و درمان آن در دامداری

چه نکات بهداشتی باید در دامداری را جهت جلوگیری از انتقال بیماری از دام به انسان رعایت شود؟

1. ویزیت مستمردام ها از نظر سلامت جسمی توسط دام پزشک
2. استفاده از تجهیزات و لوازم بهداشتی مناسب ذبح
3. نگهداری گوشت دام، کله و پاچه، دل و جیگر و تمامی ملزومات در یخچال های مناسب و بهداشتی
4. شست و شو و ضد عفونی کردن محیط نگهداری دام ها بطور روزانه با استفاده از شوینده فرمالین مخصوص دامداری
5. شست و شوی روزانه دستگاه و تجهیزات شیر دوشی با استفاده از شوینده قلیایی دامداری بمنظور بر طرف کردن جرم ها و کثیفی ها و ضدعفونی شدن این دستگاه ها برای استفاده مجدد
6. استفاده از علوفه های کاملا سالم و تازه و بررسی کیفیت قبل از مصرف توسط دام ها
7. شناسایی دام هایی که بیماری های داخلی دارند و همچنین دام هایی که از نظر پوستی دچار مشکلاتی هستند و یا خراش و زخمی در سطح بدنشان دیده می شود و جدا کردن آنها را از دیگر دام ها

در ادامه به بررسی دقیق بیماری مشترک انسان و دام خواهیم پرداخت.

تب کریمه کنگو

تب خونریزی دهنده کریمه کنگو یکی از بيماري هاي ويروسي مشترک بين انسان و دام مي باشد که اولین بار درسال۱۹۴۴با ابتلای ۲۰۰ نفر در شبه جزیره کریمه در اوکراین مشاهده شد. تب خونریزی از بیماری های واگیر دام و انسان می باشد که با خونریزی شدید همراه است. کریمه کنگو یک بیماری ویروسی بوده و در گزنده، خون، ترشحات بدن دام یا فرد مبتلا، لاشه دام مبتلا مرده و … وجود دارد. مصرف لبنیات خام و نیش حشرات می توانند موجب انتقال تب خونریزی شوند.

امروزه در اکثر کشور های همسایه ایران مثل عراق، پاکستان، افغانستان، ترکیه،کشورهای عربی و... بيماری شايع می باشد.

 راه های انتقال به انسان

• انتقال از طریق گزش کنه آلوده
• ازطریق  له کردن کنه
• تماس مستقیم با لاشه گوشت، خون، ترشحات وبافتهای آلوده
• تماس باترشحات، خون وتنفس افراد مبتلا
• تنفس در تماس با دام های آلوده

گروه های در معرض خطر

همه افراد جامعه احتمال ابتلا به بیماری را دارند.

گروهای پر خطر شامل

دامداران، دامپزشکان وکارکنان دامپزشکی، قصابان وکاركنان كشتارگاه، پزشكان، پرستاران، بهیاران وكاركنان بیمارستان، رستوران ها وكبابی ها

دوره کمون بیماری

• درانسان ۳ تا ۹روز

علایم بیماری در انسان

تب ناگهانی، بدن درد، کوفتگی، ضعف، سردرد، درد شدید عضلات، بی اشتهایی، درد پشت حدقه چشم، ترس از نور، تهوع، استفراغ، گلودرد، دل درد

پیشگیری

• خودداری از له کردن کنه با دست یا روی بدن دام
• خودداری از تماس بدن با ترشحات و خون دام
• خودداری از کشتار دام در محلهای غیر مجاز
• تهیه گوشت مورد نیاز از محلهای مطمئن و تحت نظارت دامپزشکی
• نگهداری گوشت تازه به مدت ۲۴ ساعت در یخچال وسپس استفاده
• روشهای حفاظت شخصی در تماس با ترشحات و خون حیوان (پوشیدت دستکش، لباس بلند، چکمه، ماسک و عینک)
• اجتناب از خوردن جگر خام ونیم پخته، نگهداری جگر، قلب، کلیه به مدت ۴۸ ساعت در یخچال و سپس استفاده از آن

سالک

بیماری سالک یا لیشمانیوز پوستی از مهمترين بيماری های پوستی مشترک يا قابل انتقال از حيوان به انسان است. در اين بيماری زخم هايی بر روي نقاط مختلف بدن ايجاد می شود که علاوه بر نياز به درمان طولانی مدت در بعضی موارد حدود يک سال از عوارض آن  به جا ماندن يک جوشگاه دايمی و فرو رفته پس از بهبودی می باشد،كه وجود اين جوشگاه در ناحيه صورت بخصوص در دختر خانم ها به زيبايی فرد لطمه می زند.

• پشه خاکی ناقل

ناقل سالک، پشه ریزی بنام پشه  خاکی می باشد که  از طریق گزش و خونخواری انگل بيماري را انتقال مي دهد

• مشخصات و عادات رفتاری پشه خاکی

پشه خاکی به رنگ زرد کم رنگ و خیلی ریز به اندازه ۲-۳ ميلی متر می باشد و موقع استراحت بال های خود را به صورت عدد۷ نگه مي دارد.

جهشی پرواز می کندو پشه خاکی در تمام طول سال فعال بوده ولی بیشترين فعاليت آن  از ارديبهشت تا شهريور ماه می باشد

پشه خاکی هنگام غروب آفتاب از پناهگاه خود بیرون آمده و شروع به گزش و خونخواری می نماید و فعاليت آن تا صبح ادامه دارد اما بيشترين فعاليت آن در نيمه  اول شب مي باشد.

پشه خاکی در روز در پناهگاه های تاریک،گرم و نسبتا مرطوب مانند زیر زمین منازل و شکاف های عمقي ديوارها، داخل درز های سقفی چوبی، پشت کمد ها،قاب عکس ها و ساير اشيا ثابت در خانه و بيرون از منزل، اصطبل ها، اطراف توده های زباله، كود های حيوانی و ساير انباشت های پس مانده های منازل، اماكن متروكه، لانه جوندگان و غار ها استراحت مي كنند.

پشه خاکی معمولا قسمت هایی از بدن که بدون  پوشش هستند را مورد گزش قرار می دهد و در نتیجه بيشترين زخم هايی که ايجاد می شود در نقاط باز بدن مي باشد.

• منبع اصلی بیماری

منبع بیماری بعضی جوندگان وحشی و انواع سگ سانان و می باشندکه موش صحرايي و  سگ  از مهم ترين منابع سالک به شمار می روند.

• مراحل درگیری انسان با سالک

پشه خاکی هنگام غروب آفتاب برای تغذیه وارد محیط شده و ضمن گزش و خونخواری از مخزن آلوده مثل (موش، سگ و يا انسان بيمار) تعدادي انگل ليشمانيا را وارد بدن خود مي نمايد. انگل ليشمانيا در بدن پشه خاکي  در طي ۴تا ۱۸ روز تکثير و تغيير شکل يافته و پشه خاکي تبديل به پشه خاكي آلوده شده و چنانچه، انسان در معرض گزش پشه خاكي آلوده قرار گيرد، عامل بيماري به انسان  سالم منتقل خواهد شد.

هنگامی که پشه خاکی آلوده یک فرد را مورد گزش قرار می دهد زمانی حدود چند هفته تا چند ماه و گاهی يک تا دو سال طول می کشد و به همين دليل است كه اكثر گزش های پشه خاكی در بهار و تابستان اتفاق مي افتد ولی ما زخم های بيماری سالك را در اواخر تابستان و پاييز و گاهی زمستان شاهد هستيم كه به اين مدت دوره نهفتگي بيماری گويند.

• علایم و نشانه های بیماری سالک

بعد از دوره نهفتگی ،زخم ابتدا به صورت  یک برجستگی کوچک و قرمز رنگی در محل گزش پشه ظاهر می شود که معمولا بدون درد است و در اثر فشار محو نمي شود و ممکن است كمي خارش داشته باشد.

پس از گذشت چند هته تا چند ماه ضایعه بتدریج بزرگتر شده و بصورت یک زخم در می آید.

در پاره ای مواقع ممکن است زخم ها دچار عفونت ثانویه  میکروبی و قارچی شده و موجب وخامت بيماري گردد که علت آن می تواند دير مراجعه کردن بيمار جهت درمان  و يا درمان های خود سرانه باشد.

• راههای  پیشگیری از بیماري سالک

عوامل محیطی

جمع آوری و دفن بهداشتی مستمر زباله از محیط زندگی

جمع آوری و دفن فضولات و کود های حیوانی از محل زندگی انسان و دام

بهسازی و ترمیم شکاف ها و درز های دیوار ها در مناطق مسکونی انسان و دام

تخریب و تسطیح اماکن مخروبه

جلو گیری از انباشتن نخاله های ساختمانی در هنگام ساختمان سازی  و جمع آوري سريع آن ها

بهسازی کوچه ها و خیابان های خاکی

• عوامل مربوط به ناقل

1. استفاده از وسایل خنک کننده مانند کولر و پنکه
2. استفاده از لباس های پوشیده در هنگام شب
3. نصب توری فلزی با منافذ ریز به درب و پنجره ها
4. استفاده از پماد های دور کننده حشرات به هنگام کار و خواب
5. دوری از محل زندگی پشه خاکی و مناطق آلوده  به سالک به ویژه هنگام غروب آفتاب به بعد
6. استفاده از پشه بند با سوراخ های ریز یا استفاده از پشه بند آغشته به سم همزمان با غروب آفتاب

كيست هيداتيك

بيماري انگلي كه انگل بصورت كرم بالغ در روده كوچك سگ، شغال، روباه و بندرت در روده گربه و گوشتخواران زندگي مي كند.

ميزبان اصلي: سگ

ميزبان واسط : بز و گوسفند

میزبان واسط اتفاقي : انسان

انسان و علفخواران با مصرف آب و سبزيجات آلوده يا در اثر تماس مستقيم با سگ آلوده مي شوند. نحوه آلودگي به اين شكل است كه ابتدا انگل وارد سيستم گوارشي انسان مي شود.

آلودگي انسان به كيست هيداتيك بيشتر در محل هايي كه انسان با سگ و دام ها در تماس نزديك است اتفاق مي افتد خطر عفونت صاحبان سگ 21 بار بيشتر از اشخاص بدون سگ مي باشد. همچنين موارد این بيماري در چوپانان به مراتب بيشتر است.

راههای پيشگيري از این بیماری:

1 – رعايت موازين بهداشتي از جمله درمان سگ هاي آلوده (كليه سگها بايد هر سه ماه يا حداقل سالي يكبار تحت درمان با داروهاي ضد انگل قرار گيرند).

2 – جلوگيري از تغذيه سگ با احشاي حيوانات بخصوص حيوان آلوده.

3 – از بين بردن سگهاي ولگرد

4 – كاهش تماس انسان با سگ

5 – احداث كشتارگاه هاي بهداشتي در مناطق مختلف كشور

6 – تقليل سن ذبح گوسفندان به سبب به حداقل رساندن رشد كيست و كاهش مواد عفوني قابل دسترس براي سگ ها.

7 - آموزش بهداشت در خصوص چگونگي روش انتقال و خطر تماس با سگها، بهترين رمز موفقيت در راه مبـارزه و ريشه كن كردن كيست هيداتيك مي باشد.

بيماري سياه زخم 

بيماري سياه زخم يا آنتراكس يك بيماري ميكروبي است كه عامل آن باسيل ميله اي شكل است این بیماری در تمام حيوانات ديده مي شود اما در علفخواران وحشي و اهلي از جمله گوسفند – بز – گاو – اسب – خوك شيوع بيشتري دارد و انسان نیز بندرت به این بیماری آلوده می شود.
بندرت ممكن است تنفس هواي آلوده باعث عفونت ريه شود. افرادي كه در نتيجه آلوده شدن به اين باكتري بيمار مي شوند افرادي هستند كه با پوست و پشم حيوانات آلوده سروكار دارند از قبيل كشاورزان، دامداران، دامپزشكان و دباغان.

علائم بيماري به سه صورت در انسان بروز مي كند:

1 – عارضه جلدي: در اثر برخورد باكتري به پوست آسيب ديده بعد از 12 تا 24 ساعت ابتدا يك پاپول خارش دار ظاهر مي شود سپس حالت نكروزه پيدا كرده و زخم به حالت سياه رنگي در مي آيد.

2 – سياه زخم استنشاقي:(تنفسي) كه معمولاً كارگران كارخانجات پشم ريسي به آن مبتلا می شوند و كشندگي بسيار بالايي ( حدود 80% ) دارد.

3 – سياه زخم گوارشي: از دو شكل قبلي شيوع كمتري دارد . در مدفوع بيماران ميتوان باكتري را جدا كرد. علائم بصورت استفراغ – دردهاي شكمي – اسهال خوني بوده و 50 درصد بیماران مبتلا به ابن نوع سیاه زخم فوت می کنند.

اگر لاشه حيوان آلوده در عمق كم خاك دفن شود، ميكروب تا 10 سال در خاك مي ماند و اگر چنين زمينهايي محل چراگاه دام ها باشد در اثر خوردن علوفه آلوده شد ،حيوان دچار سياه زخم مي شود.

پيشگيري:

1 – سوزاندن لاشه حيوانات مبتلا و دفن آنها در عمق زياد خاك و ريختن آب و آهك زياد روي آنها

2 – ضدعفوني كردن پشم و پوست حيوانات

3 – استفاده از ماسك و دستكش در موقع كار با حيوانات

4 – استفاده از واكسن هاي مناسب جهت دام ها كه واكسينه كردن دام ها مي تواند از تلفات بيماري و زيان هاي شديد اقتصادي و اجتماعي جلوگيري كند.