نکات مهم فرایند دوشیدن شیر دام

صنعت لبنیات یکی از مهم ترین صنایع سودده و استراتژیک در اقتصاد هر کشوری است. قطعا اولین و اساسی ترین پایه این صنعت شیر می باشد که ماده اولیه هر محصول لبنی دیگر است که در فرآیندهای صنعتی با ترکیب مواد دیگر محصولات لبنی دیگر تولید می شود. پس قطعا شیر از آنجایی که نقطه شروع این فرآیند مهم و تاثیرگذار است از اهمیت ویژگی برخوردار است و باید تولید و دوشیدن اولیه آن در شرایط بسیار بهداشتی با استفاده از تجهیزات مدرن و کاملا ضدعفونی شده انجام شود.

هدف ما در این مقاله بررسی دقیق فرآیند دوشیدن شیر است. تصمیم داریم به طور کاملا مفصل به تمام جزئیات و هرآن چیزی که شما نیاز دارید بدانید، بپردازیم. خواهشمندیم تا پایان همراه ما باشید.

کیفیت شیر به چه عواملی بستگی دارد؟

1-    تغذیه دام

2-    سلامتی دام

3-    ترکیبات شیمیایی شیر

4-    فعالیت میکروب های موجود در شیر

5-    مدت زمان دوشیدن شیر

6-    مدت زمان انتقال شیر از دامداری تا شرکت های لبنی

7-    فرآوری

8-    بسته بندی

9-    توزیع

شرایط حفظ کیفیت شیر خام چیست؟

• انجام فرآیند شیر دوشی در محیط کاملا بهداشتی
• نگهداری شیر خام تا دمای 40 درجه سانتی گراد
• ظروف و مخازن نگهداری شیر خام کاملا ضدعفونی شده باشد.
• فرآیند شیر دوشی باید در زمان های مشخص انجام شود.
• فرد مجری که شیر دوشی را انجام می دهد می بایست نکات بهداشت شخصی را رعایت کند.
• ماشین های حمل شیر خام باید کاملا بهداشتی و ضدعفونی شده باشند.

شرایط دام ها برای شروع فرآیند شیر دوشی چیست؟

گاوها را بايد به نحوی دوشيد كه خطر آلودگي و ابتال آنها به بيماري ورم پستان به حداقل ممكن برسد. به منظور تحريك و ترشح هورمون اكسيتوسين، پستان را با پارچه نرم و تميز و خيس ماساژ دهيد با ماساژ پستانك‌ها سيستم عصبي پستانك‌ها تحریک شده و شير تولیدشده آماده خروج مي شود.

 مطالعه کنید: خرید شوینده دستگاه شیر دوش

 روند تولید شیر و دوشیدن آن از دام چیست؟

1-    ترشح هورمون اکسی توسین در جریان خون

2-    آمادگی و تمایل دام برای شیر دادن

3-    مرتب بودن ماشین شیر دوشی و ورزیدگی شیر دوش

4-    هورمون اکسی توسین در حدود 8 دقیقه در خون باقی می ماند که باید در این مدت گاو دوشیده شود.

آشنایی با مراحل بهداشتی دوشیدن شیر

• شستشو و تمیز كردن پستان دام با آب ولرم حدود 40 درجه سانتیگراد
• همراه ماده ضد عفونی‌کننده به نحوی‌که ضمن پاك كردن مواد خارجی و چربی های اطراف پستان دام صدمه ای به اعضاء پوست پستان وارد ننماید.
•  خشک‌کردن پستان پس از شستشو و تمیز كردن با حوله یا دستمال‌کاغذی یکبارمصرف.
•  خارج كردن قطرات اولیه شیر از پستان رگ گیری به داخل یك ظرف یا بر روی صفحه مشبك و یا صفحه سیاه به منظور كنترل آلودگی پستانها، وجود ناهنجاریها در شیر خام از قبیل خون، رنگ عادی و لخته انجام می گیرد.
• شخص شیردوش باید سالم و دارای ناخن كوتاه و عاری از هرگونه ابتالی به بیماریهای عفونی مزمن و مشترک بین انسان و دام باشد.
• شخص شیردوش در زمان شیردوشی باید ملبس به لباس كار مناسب شامل روپوش، كال، دستكش و چکمه باشد.
• محل شیردوشی بایستی دارای نور کافی و تهویه مناسب بوده و دوشش شیر در محیطی تمیز و عاری از هرگونه گردوغبار و بو انجام گیرد.
• شیردوشی باید در محیطی ساكت و آرام انجام گیرد.

فرآیند آماده کردن دام برای دوشیدن شیر

• شستن و خشک کردن پستان

در موقع شيردوشي با دست، دوشش موجب ترشح شير در اطراف

سرپستانک ها مي شود و اجرامي كه روي سرپستانک وجود دارد را به داخل شير وارد مي كنند. تميز بودن  سرپستان از اين امر جلوگيري مي كند. شستن سرپستان نوعي ماساژ است كه با دوشش رابطه دارد و گاو آن را عالمتي براي آزاد ساختن شير تلقي مي كند.

• اتصال كالهك‌ها به پستان

 فاصله زماني بين آزاد شدن شير و اتصال ماشين بايد حداقل ممكن محدود شود و بيش از 3 و 4 دقيقه  طول نكشد. همچنين خرچنگی بايد هنگام اتصال گرم باشد.

• استفاده از استريپ پلت

 مقداري شیر از هرکدام سر پستانک در يك ظرف سياه كه داراي توري با سوراخ هاي ريز است دوشيده مي شود. رنگ ذرات و لخته هاي غيرطبيعي مورد بررسي قرار مي گيرد. ديدن اين شير غيرطبيعي نشانه ورم پستان است.

• پس دوشي شیر با ماشين

 اين عمل به باز شدن فضاي بين دهليزهاي سر پستانک و پستان درصورت بسته بودن آنها كمك مي كند.

• ضدعفوني كردن سر پستانک

 انجام اين عمل شير باقيمانده بر روي سر پستانک ها را از بين برده و یکالیه مواد شيميايي بر روي سر پستانک مي گذارد.

 مطالعه کنید: اسید آمینه های ضروری رشد طیور

 آشنایی با مرحله به مرحله دوشیدن شیر دام

ضدعفوني، شستن و خشك كردن پستان

ضدعفوني و شستن پستان به دو هدف انجام می شود.

• از بين بردن كثافات
• تحريك پستان براي آزادسازی شير

خشک كردن: استفاده از حوله های كاغذي یکبار مصرف توصيه می شود.

• بازديد شير قبل از دوشش
• تشخيص گاوهاي مبتال به ورم پستان در صورت مشاهده دلمه يا تغيير رنگ شير به تكنسين خبر دهيد.
• خارج كردن باکتری های نوک پستان
• تحريك پستان و آماده سازي براي دوشش

• اتصال خرچنگي واحد شيردوشي به پستان

نوک پستانها قبل از اتصال به دستگاه بايد خشك و تميز باشند. لوله شير حد فاصل بين خرچنگي و كاسه پستانک میبایست به حالت خميده نگاه داشته شود تا از ورود هوا به داخل سيستم جلوگيري به عمل آيد. کالهک ها بايد به دقت روي پستان قرار گيرد.

• بازديد خرچنگی ها
• كاسه سر خرچنگی ها نبايد قسمت انتهايي سر پستان را به داخل فرو برد.
• دوشش بايد با سرعت و بدون وقفه انجام پذيرد.

به مدت چند ثانيه خرچنگي به پايين كشيده شده و پستانها ماساژ داده می شوند تا تمام شير پستان دوشيده شود. اگر اين زمان بيش از 20 ثانيه باشد بافت پستان آسيب می بیند.

• جدا كردن خرچنگي از پستان

براي جدا كردن دستگاه شيردوشي، سوپاپ خرچنگي را به طرف بيرون بكشيد. در اين حالت هوا داخل فضاي بين پستانك و كاسه پستانك واردشده و در نتيجه خأل از

ميان رفته و خرچنگي از پستان جدا می شود.

بايد توجه داشت كه پستان كامل دوشيده شود) با نگاه كردن به جريان شير در لوله های انتقال شير و كوچك و شل شدن پستان زمان شيردوشي نبايد زياد طولانی شود

زيرا به بافت ظريف پستان آسيب رسانده و موجب ورم پستان می شود.

• ضدعفوني پستان

 ضدعفوني با ماده مناسب بايد انجام شود به دليل باز بودن مجراي پستان در حدود نيم ساعت بعد از شيردوشي، خطر آلودگي پستان و ورود عوامل عفوني از طريق اين اسفنکترهاي باز به پستان زياد است. اين خطر، با غوطهور كردن پستانک ها به داخل مواد ضدعفونی‌کننده كاهش می‌یابد.

• شستشوی دستگاه و سالن شيردوشي

 پس از هر شيردوشي لوله ها و دستگاه های شيردوشي را شستشو می‌کنند بايستي كف و دیوارههای سالن شيردوشي و كليه ظروف را شستشو و ضدعفوني كرد.

مرحله شستشوی دستگاه و سالن شيردوشي

• تغذيه دام خارج از شيردوشي

ازآنجایی که پس از شیردوشی سر پستانکها، اسفنكتر و ماهیچههای آن در اثر ترشح هورمون اكسي توسين و دوشش شير شل و مجرای پستان باز است پس از خاتمه شيردوشي نبايستي اجازه داده شود كه گاو بخوابد زيرا در اثر تماس با كف اصطبل و کود سبب نفوذ عوامل عفوني به داخل مجرا و آلوده شدن پستان می شود. براي جلوگيري از خوابيدن گاوها را با مواد غذایی سيلو شده با كنسانتره پروتئين دار با يونجه و یا موادي كه مورد علاقه گاو باشد تغذيه میکنند تا مدت یک ساعت گاو سرپا باشد.

سالن های شیر دوشی چه شرایطی باشد داشته باشند؟

1-    ساختمان شیردوشی شامل سالن شيردوشي، اتاق نگهداري شير، محوطه انتظار گاوها براي ورود به سالن، اتاق نگهداري ابزار و تجهيزات شيردوشي، حمام و اتاق كارگران می باشد.

2-    سالن شيردوشي همواره بايد تميز بوده و ظاهري مطلوب داشته باشد.

3-    سالن شيردوشي بايد تجهيزات الزم براي تهويه مناسب، گرمايش و يا سرمايش را داشته باشد.

4-    لبه ها و گوشههای سيماني بايد داراي خميدگي باشند تا حيوان آسيب نبيند.

5-    سطح دروني ديوارها و سقف بايد رنگ روشن داشته، قابل شستشو بوده و نسبت به ايجاد لكه مقاوم باشد.

6-    در شيردوشي بايد آب گرم كافي براي شستن گاوها و سالن ها در دسترس باشد.

7-    سالن بايد نور كافي داشته باشد.

8-    درهاي ورود و خروج بايد استحكام كافي داشته باشند و پهناي آنها متناسب با گاوهايي باشد كه از آن عبور می‌کنند.

9-    اتاق شير بايد به راحتی قابل دستيابي باشد، بهآسانی تميز شود ، تهويه مناسب داشته و از امكانات سرمايش و گرمايش الزم برخوردار باشد.

10-                    تمام قسمت های شيردوشي به ویژه اتاق شير بايد به ترتيبي باشد كه تا حد امكان از ورود مگس و ساير حشرات به آنها جلوگيري شود.

11-                    كف محوطه انتظار نبايد لغزنده باشد.

چه عواملی باعث افزایش شیر دام می شود؟

اولین شیر دوشیده 1.2  درصد چربی دارد در حالی که در پایان شیردوشی درصد چربی به ۵ و ۱۰ درصد هم می رسد. شیر باقیمانده می‌تواند ۲۰ درصد چربی داشته باشد.

به منظور افزایش خروج شیر باید گاوها را قبل از زایش روزی ۲ یا ۳ بار به سالن شیر دوشی آورد. و شرایط شیردوشی دام را بهینه نمود.  روش منظم و یکسانی باید به کار گرفته شود تا بیشترین بازده شیردوشی به دست آید. گاوها باید در سالن شیر دوشی راحت باشند نوک پستان باید با حوله ها و ظروف جداگانه از محلول ضدعفونی شستشو شده و به نحوی خشک شوند فاصله زمانی از شروع تخلیه شیر با دست تا پایان شستشو باید حداقل ۲۵ ثانیه به طول انجامد .

پس از آماده سازی پستان خروج شیر پس از ۶۰ ثانیه باید آغاز شود و طی ۲ دقیقه با استفاده از ماشین شیردوشی به حداکثر خود برسد این پاسخ به عواملی چون تولید شیر حداکثر جریان شیر در هر گاو ،قطر کانال پستان، نحوه آماده سازی پستان و نوع و سایر تجهیزات شیر دوشی بستگی دارد.

ترتیب دوشیدن شیر انواع دام در دامداری

1-    تليسه هايي كه هيچگاه ورم پستان نداشته اند.

2-    گاوهاي مسن تر كه هيچگاه ورم پستان نداشته اند.

3-    گاوهايي كه ورم پستان داشته و درمان شده اند.

4-    گاوهاي داراي ورم پستان

تاثیر زمان انتظار دام برای دوشیده شدن شیر بر میزان شیر آنها

گاوها در زمان شیردوشی، در سالن انتظار جمع آوری می شوند و سپس به تدریج وارد سالن شیردوشی می شوند.

هر چند در سال های اخیر موضوع تامین هوای مورد نیاز گاوها در سالن انتظار و پیش از دوشش تا حدودی مورد توجه قرار گرفته است، با این حال اهمیت آرامش گاو در سالن انتظار شیردوشی و پیش از ورود به سالن شیردوشی به قدری مهم است که سال های زیادی فضا برای تحقیق و بهبود شرایط وجود دارد.

همانطور که می دانید گاوها بر اساس رتبه اجتماعی خود در گله وارد سالن شیردوشی می شوند. شرایطی که گاهی با جنگ و درگیری بین آنها همراه است. استرس پیش از شروع شیردوشی به معنی کمتر خارج شدن شیر از پستان ها و ضرر مالی است. بنابراین در حد ممکن می بایست برای رفع عوامل بروز درگیری کوشید و آن ها را شناسایی کرد.

توجه یه همین نکته قطعا درب های ورودی سالن شیر دوشی که همان ورودی سالن می باشد باید طبق اصول کاملا مهندسی شده طراحی و ساخته شود که اثرات مخرب فرآیند ورود و انتظار را تا حد امکان پایین بیاورد. عدم توجه به این مورد و باریک و غیر اصولی بودن ورودی سالن ها علاوه بر آسیب به دام ها می تواند خسارت های بسیاری را بدنبال داشته باشد.

راهکارهای افزایش شیر دام ها چیست؟

یکی از روش های افزایش شیر گاو تغذیه درست است. در شکمبه گاو در حدود ۱۰ میلیارد میکروارگانیسم وجود دارد که وقتی جیره غذایی جدید ورود می کند سبب افزایش

جمعیت میکروبی شکمبه می شود. هر گاو می بایست به اندازه کافی علوفه و کنسانتره مصرف نماید اما نباید افراطی مصرف شود.

افزایش دفعات شیردوشی دام از دیگر مواردی است که سبب افزایش شیر گاو می شود. اینطور که مشخص است به صورت معمول دو بار دوشش شیر در فاصله زمانی

مناسب اثر بخش است اما تحقیقات نشان داده است که اگر از دو بار به سه بار افزایش صورت

بگیرد میزان شیر گاو بیشتر می شود.

زمانی که بارندگی کاهش می یابد شاهد کمتر شدن علوفه مصرفی هستیم بنابراین بسیار خوب است که از جایگزین های مناسب مانند تفاله ها و پوسته ها و همینطور

سبوس مناسب استفاده شود و جیره های مصرفی برای گاو رعایت شود.

کیفیت جیره های غذایی گاو بسیار مهم است. علوفه می بایست کیفیت بالایی داشته باشد و از رطوبت بالایی برخوردار باشد و سبب می شود که گاو علاقه زیادی

به نشخوار کردن داشته باشد. از سوی دیگر بهتر است که مواد مغذی موجود در یونجه و سیلاژ مورد بررسی قرار بگیرد. خوراک مخلوط شده می بایست از نظر تنوع مواد غذایی و مغذی بررسی شود.

آشنایی با اشتباهات مهم در فرآیند شیر دوشی

• دوشیدن سر پستان های کثیف یا خیس

سر پستان های که به خوبی پاکیزه نشده اند، یا به خوبی خشک نشده اند، می توانند سبب گرفتاری بیماری ورم پستان شوند و شمار سلولی شیر را بالا ببرند، نخستین گام در پاکیزگی سر پستان ها این است که گاوها پیش از آمدن به شیردوشی هرچه پاکیزه تر باشند.

گاو های شیری پاکیزه در تماس با باکتری های محیطی کمتری هستند و سر پستان هایشان آسان تر پاکیزه می شوند. اگر می بینید که سر پستان های تعداد بالایی از گاوها نیاز به شستن دارند، بهتر است به سراغ بهاربندها و خوابگاه آنها بروید و مدیریت این جاها را بررسی کنید. مصرف آب در شیردوشی می باید در کمترین اندازه ممکن نگه داشته شود. اگر ناگزیر از شستن سرپستان ها هستید، تنها باید سرپستانها را بشویید،

نه خود کارتیه ها را و هر گونه قطره های آب روی کارتیه ها در موقع دوشش به درون پستان کشیده می شوند و کارتیه دچار ورم می شود و بار باکتری شیر را هم بالا می برد. همه سرپستان ها می باید به خوبی خشک شوند، به ویژه نوک آنها هرگز از یک دستمال برای خشک کردن سرپستان های دو گاو استفاده نکنید.

هنگام خشک کردن، همه آلودگی های سرپستان می باید با آرامی و چرخش دستمال زدوده شوند. آب باقی مانده در نوک سرپستان ها به آسانی در موقع شیردوشی به درون سرپستان ها راه می یابد و باکتری ها هم به همراه آنها.

• ضدعفونی پیش از دوشش

ضدعفونی پیش از دوشش سر پستانک ها، یک استراتژی مدیریتی آزموده  اثبات شده برای پیشگیری از ورم پستان است. ضدعفونی پس از دوشش هم، به همین اندازه اهمیت دارد.

متاسفانه بی توجهی به این که پیش از دوشش، می باید سرپستان ها به خوبی با مایع ضدعفونی کننده پوشیده شوند در بسیاری از دامداری ها سبب افزایش ورم پستان گله می شود. مایع ضدعفونی کننده می بایستی ۳۰ ثانیه روی پستان ها بر جای بماند و سپس سرپستان ها را خشک کنند. ضدعفونی کردن سر پستان ها پس از دوشش نیز می تواند به کنترل ورم پستان مسری و جدید کمک کند.

ضدعفونی کردن پیش از دوشش و پس از دوشش، با یک مایع ضدعفونی کننده کارآمد باید به گونه ای انجام شود که دست کم ۳/۴ طول سرپستان در ماده ضدعفونی کننده عرقه شود. فنجان ضدعفونی کننده (dip cup) باید پاکیزه نگهداری شود. در برخی از دامداری ها که ماده ضدعفونی کننده را با اسپری به سرپستانها می پاشند، می باید دقت کنند که ماده ضدعفونی کننده همه جای سرپستان را پوشش می دهد.

برای این که درستی ضد عفونی کردن را آزمایش کنید می باید بی درنگ پس از ضدعفونی کردن ، سرپستان های برخی از گاو ها را با کاغذ حوله ای آزمایش کنید. هدف این است اثر مایع ضدعفونی کننده از همه جای سرستان روی کاغذ حوله ای بماند.

• زود یا دیر زدن خرچنگی به سر پستان ها

به موقع زدن خرچنگی به سرپستان ها یک کار حساس در روند پوشش خوب گاو است. اگر پس از تحریک و آماده سازی پستان برای دوشش، بسیار زود خرچنگی را به سر

پستان ها بزنیم ممکن است گاو شیری همه شیر خود را به آسانی رها نکند و مقدار شیری که می دوشیم کاهش یابد.

اگر بسیار دیر خرچنگی را بزنیم، سبب می شود که کار دوشش طولانی تر شود و پستان بیش از اندازه دوشیده شود.۶۰ ثانیه از آغاز آماده سازی پستان برای دوشش طول

می کشد تا تراوش هورمون «اوکسی توسین _Oxytocin » به اوج خود برسد بنابراین، خرچنگی ها باید در فاصله ۶۰ تا ۹۰ ثانیه پس از آماده سازی پستان برای دوشش

زده شوند.

هماهنگی میان زدن خرچنگی و رها شدن شیر، کمک می کند که مطمئن شویم خرچنگی هنگامی زده شده است که جریان شیر از پستان در بالاترین سطح قرار دارد.

• انتقال آلودگی با دست های آلوده

باکتری های مسری، مانند استافیلو کوکوس اورئوس ممکن است روی دست های شیردوش ها به سر برند و هنگام شیردوشی به پستان ها منتقل شوند. کمترین کار این است که کارگران شیردوش، پیش از شروع به کار ، دست های خود را به خوبی با آب گرم و صابون بشویند.

اما چون احتمال اینکه باکتری ها به سطح دستکش بچسبند کمتر است، بهتر است که کارگران شیردوش از دستکش های نیتریل و یالاتکس بپوشند. این کار، سبب می شود که انتقال باکتری ها با دست کارگران به گاوها به حداقل برسد و دست کارگران نیز آسیب نبیند.

در جریان شیردوشی نیز می توان دستکش ها را با یک ضدعفونی کننده مناسب، بهتر از دست ها، ضدعفونی کرد. چه کارگران دستکش بپوشند و چه نپوشند، می باید دست ها را در طول شیردوشی چندین بار به خوبی بشویند.

• بیش از اندازه دوشیدن

می باید مواظب بود گاوها بیش از اندازه دوشیده نشوند. دوشیدن بیش از اندازه سبب می شود که لاینرها به پایین بلغزند و به نوک سرپستان ها آسیب زده شود. نوک سرپستان آسیب دیده بیشتر آماده ورم پستان خواهد بود.

اگر از جداکننده اتوماتیک استفاده می شود باید مواظب بود که به خوبی تنظیم شود و بیش از اندازه روی پستان بر جای نماند. می باید از وسوسه این که لاینرها را دوباره پس از جداشدن به سر پستان ها بزنید، پرهیز کنید.

گاوهای که پستان آنها به خوبی برای دوشیدن آماده شده و لاینر ها به درستی به سر پستان های آنها زده شده است نباید شیر اضافی در پستان آنها باقی بماند که نیاز به دوشیدن دوباره داشته باشد.

نتیجه گیری

در نگاه اول و یا غیر تخصصی به فرآیند دوشیدن شیر و انتقال به صنایع لبنی به جهت فرآوری و تولید انواع محصولات لبنی شاید کار بسیار راحتی به نظر برسد در صورتی که در طول این مقاله متوجه شدیم که چقدر موضوع از اهمیت بالا برخوردار است. فعالین صنعت دامداری کار بسیار خطیر و حساسی را به عهده دارند چرا که بی اهمیتی به هر یک از مراحل شیر دوشی، نگهداری و انتقال می تواند به راحتی این محصول استراتژیک را به تهدید بسیار بزرگی برای سلامتی انسان ها تبدیل کند.