استفاده از محلول‌های ضدعفونی کننده، جزء جدا نشدنی زندگی انسان امروزی شده ‌است. حال اگر بحث استفاده از محلول ضدعفونی کننده در بیمارستان‌ به میان بیاید نیز باید به صورتی جدی‌تر دست به انتخاب زد. چون بیمارستان محلی حساس و حیاتی برای انواع بیماران با بیماری‌ها و امراض گوناگون آن‌ها است. بیماری‌هایی که ممکن است واگیر داشته باشند و یا نسبت به میکروب‌ها مقاومت کمی داشته باشند. مکان‌هایی در بیمارستان‌ها نیز مثل اتاق عمل، ICU، CCU که جز بخش مراقبت‌های ویژه قرار دارند و باید نسبت به دیگر فضاهای بیمارستانی از ایمنی و ضدعفونی بیشتری برخوردار باشند.

آشنایی بیشتر با انواع محلول های ضدعفونی کننده، به انتخاب بهتر آن ها کمک می‌کند. این امر باعث می‌شود که با توجه به کاربرد هریک بتوان از آن ها بهترین استفاده را برد و گزینه های بیشتری از محلول‌های ضدعفونی کننده را با توجه به شرایط مختلف زمانی و مکانی نیز در اختیار داشت.

محلول ضدعفونی کننده چیست؟

ضدعفونی کننده ها دسته‌ای از مواد شیمیایی هستند که با اثر بر باکتری‌ها، ویروس‌ها، قارچ‌ها، اسپور باکتری ها و سایر اورگانیسم‌ها، آن ها را از بین می‌برند و یا از رشد آن ها جلوگیری می‌کنند. مواد ضدعفونی کننده ‌ای را که برای سطح پوست و بدن و در بافت‌های زنده استفاده می‌شوند، گندزدا می‌نامیم. مواد ضدعفونی کننده ابزار، وسایل، لباس‌ها، کاشی‌ها، وان حمام، دستشویی و حمام را ضدعفونی کننده می‌نامند. استفاده از ضدعفونی کننده‌ها برای تامین سلامتی بسیار ضروری است و از عوامل مهم پیشگیری از بیماری‌ها به خصوص، بیماری‌های مسری می‌باشد.

ویژگی ضدعفونی کننده بیمارستانی مرغوب چیست؟

• کمترین سمیت را داشته باشد.
• قابلیت محلولیت در آب داشته باشد.
• باقیمانده نداشته باشد و اثری روی سطوح نگذارد.
• خواص ضدعفونی کنندگی قابل قبول داشته باشد.
• ثبات داشته باشد. باید در شکل غلیظ و پس از رقت، پایدار باشد.
• مقرون به صرفه باشد و استفاده از آن از نظر اقتصادی توجیه پذیر باشد.

•  طیف گسترده داشته باشد و بتواند گستره وسیعی فعالیت ضدمیکروبی را دارا باشد.

• سازگاری با سطوح داشته باشد و به سطوح و تجهیزات پزشکی آسیب نرساند.

• بوی قابل قبول داشته باشد. باید بوی آن قابل تحمل جهت افراد استفاده کننده باشد.

• سریع الاثر باشد یعنی در حداقل زمان بر اساس تعاریف موجود در منابع عمل نماید.
• غیرقابل اشتعال باشد، باید نقطه اشتعال آن بالای 150 F یا 65 درجه سانتی گراد باشد.
• تداوم فعالیت ضد میکروبی داشته باشد به گونه ایی که باقی مانده آن، اثرات ضد میکروبی روی سطوح داشته باشد.
• توسط عوامل محیطی تحت تاثیر قرار نگیرد. باید در حضور مواد آلی اثر خود را حفظ کند و سازگار با صابون، مواد شوینده و سایر مواد شیمیایی که استفاده می گردند باشد.
• استفاده از آن آسان باشد. باید در شکل های مختلف، مانند دستمال مرطوب (بزرگ و کوچک)، اسپری، پرکردن مجدد، در دسترس باشد. دستورالعمل ها استفاده باید ساده و حاوی اطلاعات در مورد تجهیزات حفاظتی شخصی مورد نیاز باشد.

مهم ترین نکات انتخاب ضدعفونی کننده برای بیمارستان

سه سطح گندزدایی بالا، متوسط و کم برای دستگاه های مراقبت از بیمار که نیاز به استریل ندارند و دو سطح متوسط و پایین برای سطوح محیطی استفاده می شود. استفاده مورد نظر از اقلام مراقبت از بیمار باید سطح توصیه شده ضدعفونی کننده پزشکی را تعیین کند. بیمارستان ها باید به دقت محصول پاک کننده مناسب برای کار را در نظر بگیرند. یک پروتکل ضدعفونی موثر باید این پنج عامل را در نظر بگیرد:

• هزینه و سهولت استفاده
• ایمنی کارکنان و بیماران
• نوع سطح (پارچه، فلز، پلاستیک و …)
• سازگاری ضدعفونی کننده با سطوح و مواد
• میکروب های هدف (هپاتیت، HIV، C. Difficile و...)

مطالعه کنید: بهترین روش جلبک زدایی استخر

 اهمیت استریل و ضدعفونی تجهیزات پزشکی

محیط های مراقبت های بهداشتی مکان هایی هستند که پاتوژن ها، میکروب ها و باکتری های مضر در آن زندگی و پخش می شوند. دستگاه های پزشکی در محیط های پرخطر استفاده می شوند. برخی از دستگاه ها در معرض پاتوژن های عفونی یا مستقیمادر جریان خون بیماران قرار می گیرند و هر دستگاه به مقدار متفاوتی از استریل و ضدعفونی نیاز دارد.

 بسیار مهم است که پروتکل مناسبی برای استریل کردن و یا ضدعفونی تجهیزات پزشکی قبل و بعد از استفاده وجود داشته باشد. تمیز کردن وسایل و ضدعفونی تجهیزات پزشکی با اطمینان از اینکه مواد مضر قبل از انتشار در مسیر خود متوقف می شوند، از بیماران و مراقبان محافظت می کند.

محیطی که دستگاه در آن قرار دارد، دستگاه برای چه چیزی استفاده خواهد شد، و اینکه دستگاه از چه موادی ساخته شده است همگی تعیین می کنند که چه سطحی از استریل یا ضدعفونی مورد نیاز است.

پارامترهای تعیین کننده میزان ضدعفونی تجهیزات پزشکی

• ۱. ابزار و دستگاه های مراقبت ویژه

استریل کردن به معنای از بین بردن تمام حیات میکروبی است. معمولا دستگاه‌ های پزشکی جهت استریل سازی در گرمای شدید، بخار داده می‌شوند. اما ضدعفونی‌کننده‌های شیمیایی نیز وجود دارند که به عنوان جایگزین‌های حرارت کم برای دستگاه‌های ساخته‌شده با پلاستیک استفاده می‌شوند. اکثر دستگاه ها را می توان برای استریل خریداری کرد. به دلیل خطر بالای قرار گرفتن در معرض پاتوژن، آنها باید قبل از استفاده برای هر بیمار استریل شوند. دستگاه های این دسته شامل هر چیزی است که با بافت ها و مایعات استریل بدن مانند اندام های داخلی یا سیستم قلبی عروقی در تماس باشد. این شامل تجهیزات جراحی، کاتترها و ایمپلنت ها می شود.

• ۲. ابزار یا دستگاه های نیمه بحرانی

ضدعفونی کننده سطح بالا هر نوع ضدعفونی است که همه موجودات زنده را به جز سطوح بالای اسپور باکتری از بین می برد. ضدعفونی سطح بالا معمولا با استفاده از یک ضدعفونی کننده شیمیایی مانند گلوتارآلدئید، پراکسید هیدروژن، ارتو فتال آلدئید یا سایر مواد شیمیایی پاکسازی شده توسط سازمان غذا و دارو  انجام می شود. همچنین به عنوان ضدعفونی کننده های سطح بالا قابل اعتماد هستند. پس از ضدعفونی سطح بالا، دستگاه ها باید با استفاده از آب استریل، از تمام مواد شیمیایی شسته شوند.

• ۳. ابزارها و دستگاه های غیر بحرانی

ضدعفونی کننده سطح پایین با میکروب کش شیمیایی که توسط EPA به عنوان ضدعفونی کننده بیمارستانی ثبت شده است، برخی از ویروس ها و باکتری ها را از بین می برد. دستگاه‌های این دسته فقط باید زمانی که به‌طور مشهود کثیف هستند، به طور منظم تمیز شوند. دستگاه ها باید همیشه پس از تماس با بیمار که در تماس است ضدعفونی شوند.

این دستگاه ها ممکن است با پوست دست نخورده تماس پیدا کنند و بنابراین خطر کمتری نسبت به دستگاه های دسته های دیگر دارند. دستگاه‌های غیر حیاتی به دو دسته تقسیم می‌شوند: اقلام مراقبت از بیمار مانند کاف‌های فشار خون یا قطب‌های IV، و سطوح محیطی مانند رایانه‌ها، نیمکت‌های آزمایشگاهی و نوارهای بستر.

بهترین محلول شیمیایی ضدعفونی کننده بیمارستانی

• آب ژاول

 ماده اصلی موجود در آب ژاول، هیپوکلریت سدیم است و ترکیبی فوق‌العاده قوی است که درصد خیلی کم از آن (5 درصد) را در آب حل می‌کنند و با نام‌های مختلف تحت عنوان سفید کننده به بازار عرضه می‌کنند و برای ضدعفونی لگن و وان حمام، لباس‌ها، دیوارهای حمام، توالت و آشپزخانه مناسب است و نیز در ضدعفونی آزمایشگاه هایی که در معرض ویروس هپاتیت قرار دارند، استفاده می‌شود.

محلول هیپوکلریت یا آب ژاول، تمام میکروب‌ها اعم از قارچ، ویروس و باکتری را نابود می‌کند. آب ژاول را باید در ظروف مات و سربسته نگهداری کرد و از بکار بردن آن به همراه جوهر نمک باید جدا خودداری کرد.

• ساولن

 ساولن در ضدعفونی سریع ابزارها و وسایل پزشکی و جراحی و همچنین شستشوی دست جراح و تمیز کردن زخم‌ها کاربرد دارد. همچنین محلول یک درصد آن برای ضدعفونی زخم‌ها و شستن پوست دست و بدن بسیار مناسب است. این ماده باکتری کش قوی است، ولی بر ویروس‌ها اثری ندارد. از تماس ساولن با چشم و گوش باید جلوگیری کرد. ورود آن در گوش باعث کر شدن می‌شود. ساولن باید به دور از نور و در ظرف‌های کدر نگهداری شود. درب ظروف محتوی ساولن نباید چوب پنبه‌ای و پلاستیکی باشد. زیرا این مواد ، ساولن را خراب می‌کنند. ساولن توسط صابون شسته و بی‌اثر می‌شود.

• فرمالدئید

 میکروب کشی قوی است و تمام انواع میکروب‌ها را نابود می‌کند. غلظت یک درصد آن، ضد میکروب سل است. از این ماده برای ضدعفونی اماکن و وسایل، ابزار جراحی، دستگاه دیالیز و آندوسکوپی استفاده می شود. فرمالدئید برای ضدعفونی کردن مکان‌هایی که میکروب‌های تب‌زا، میکروب عامل سوزش طحال، میکروب سل و میکروب عامل خونریزی های شدید آلوده شده باشند، بسیار مناسب است.

• محلول های متداول ضدعفونی کننده

فنل: فنل در غلظت دو درصد، اکثر میکروب‌ها را از بین می‌برد. در بیمارستان‌ها برای ضدعفونی سطوح و ظروف آزمایشگاهی استفاده می‌شود و نیز در صابون‌ها و شامپوها به عنوان ماده محافظ به کار می‌رود. فنل یک ضدعفونی کننده مناسب برای مدفوع است، لذا از محلول 50 درصد آن در برخی از صابون‌های دستشویی نیز استفاده می‌شود. فنل برای انسان سمی است.

• کلر

 عنصری است که در ساختمان بسیاری از رنگ برها و سفیدکننده‌ها و ضدعفونی کننده‌ها به کار می رود. کلر، در مورد هر سه دستـﮥ میکروب‌ها فعال است. کلر برای ضدعفونی آب استخر و آب آشامیدنی استفاده می شود و همچنین از پرکلرین، برای ضدعفونی سبزی‌ها و میوه استفاده می‌شود.

سه گروه اصلی میکروب ها در بیمارستان

• ویروس

  ویروس موجودی است که نه رشد می کند، نه غذا می خورد و نه تنفس می کند اما می تواند شبیه خودش را بسازد ویروس ها به همه جانداران دیگر یعنی گیاهان، جانوران، قارچها و حتی باکتری ها حمله می کنند و باعث از بین رفتن آنها می شوند. برخی از بیماریهایی که توسط ویروسها ایجاد می شوند عبارتند از اوریون، فلج اطفال، آنفولانزا، سرخک، هپاتیت، ایدز، آبله مرغان و …

• باکتری

  باکتر یها هم مانند همه جانداران دیگر به غذا، اکسیژن، آب  جای کاغی و دمای مناسب نیاز دارند در صورت وجود همه این موارد به سرعت رشد کرده و ایجاد بیماری می کنند. برخی از بیماری های باکتریایی عبارتند از : دیفتری، کزاز، سل، مخملک، حصبه، وبا و …

• قارچ

موجوداتی هستند تک یا پرسلولی و از لحاظ ظاهری نیز متفاوتند. بعضی خوراکی و بعضی بیماری زا هستند.. برخی از بیمارهایی که توسط قارچ ها ایجاد می شوند عبارتند از بیماری کچلی سر، کاندیدیازیس و کچلی ناخن

دلیل اهمیت بهداشت محیط بیمارستان

بیمارستان ها مراکزی بسیار مهم و ضروری در تمامی جوامع می ‌باشند و نقش موثری در تداوم حیات و حفظ جان انسان‌ ها و بازگشت تدریجی تندرستی آن ها دارد. این مراکز همراه با تکامل علوم ، فنون و مهارت‌ های انسان ‌ها هر روز در حال پیشرفت هستند و همواره شاهد تغییرات و پیشرفت‌ های گسترده‌ای در تجهیزات بیمارستانی همچون:

• میز های بیمارستانی
• تجهیزات اتاق عمل
• تجهیزات لاپراسکوپی

و … هستیم. با وجود پیشرفت‌ های زیاد ، بهداشت محیط بیمارستان همچنان یک نکته مهم و قابل توجه می ‌باشد. چراکه در صورت توجه نکردن به موازین بهداشتی شاهد شیوع انواع عفونت‌های نازوکومیال خواهیم بود.

با توجه به نتایج تحقیقات انجام شده در آمریکا نزدیک به ۵ درصد افراد بستری شده در بیمارستان به عفونت ‌های بیمارستانی مبتلا می ‌شوند که این موضوع زمان بستری آن ها را ب طور متوسط بین ۵ الی ۷ روز افزایش می ‌دهد و نتیجه آن افزایش حدود ۷۵۰دلار  هزینه ‌های درمان می‌باشد . در صورتی که با رعایت نکات بهداشتی و کنترل عفونت‌ ها فقط با ۵ درصد این مبلغ می ‌توان از رخ دادن چنین مشکلاتی برای بیماران جلوگیری کرد. اینجاست که ضروری و مهم بودن بهداشت محیط بیمارستان و کنترل عقونت‌های بیمارستانی مشخص می گردد.

روش‌ های از بین بردن میکروارگانیسم‌ ها

با استفاده از عوامل فیزیکی و شیمیایی مختلفی می توان میکروارگانیسم‌ ها را حذف کرد . برای انجام اینکار روش ‌های زیادی وجود دارد و هر کدام به طریقی با حذف این عوامل بهداشت محیط بیمارستان را به همراه دارند . بیمارستان‌ ها مرتبا برای سترون کردن مواد حساس به حرارت مانند وسایل جراحی ، ابزار و وسایل مربوط به معاینات داخلی بدن، لوله ها و سوندهای پلی اتیلنی و لوازم تنفسی و بیهوشی نیازمند روش‌ های شیمیایی می ‌باشند. برخی از این مواد شیمیایی عبارتند از :

• مواد گندزدا

از مواد شیمایی که میکروارگانیسم ‌های بیماری‌ زا را نابود می‌ کنند می توان به گندزداها اشاره کرد و اغلب در مورد فرم ‌های رویشی استفاده می‌ شوند. این مواد جهت استریل کردن سطوح استفاده می ‌شوند و نباید روی سطح بدن بریزند.

• مواد پاک کننده

از دیگر موارد شیمیایی که برای بهداشت محیط بیمارستان ‌ها استفاده می ‌شوند پاک کننده ‌ها هستند. پاک کننده ‌ها که به مواد موثر سطحی مشهورند، پس از انحلال با آب، سطح بین دو مایع را تغییر می ‌دهند و سبب پاکسازی می‌ شوند. یکی از قدیمی ‌ترین پاک‌ کننده ‌های موجود صابون می ‌باشد.

• ضد عفونی کننده‌ ها

مواد ضد عفونی کننده کاربرد زیادی در تامین بهداشت محیط بیمارستان دارند و از رشد و تکثیر میکروب‌ ها روی سطوح جلوگیری می کنند و در مواردی این مواد را از بین می برند.