نکات ایمنی در حمل‌ونقل و نگهداری اسید نیتریک
اسید نیتریک (HNO₃) از جمله اسیدهای معدنی بسیار قوی، خورنده و اکسیدکننده است که کاربردهای گسترده‌ای در صنایع شیمیایی، فلزکاری، تولید کود، مواد منفجره و رنگ‌سازی دارد. با وجود کاربردهای مهم، این ماده در دسته مواد خطرناک (Hazardous) قرار می‌گیرد و حمل‌ونقل یا نگهداری غیرایمن آن می‌تواند منجر به حوادث جدی، صدمات شیمیایی و حتی آتش‌سوزی شود.
در این مقاله، از استانداردهای بین‌المللی و تجربه‌های صنعتی برای ارائه دستورالعمل‌های جامع و عملی استفاده می‌کنیم تا حمل و ذخیره‌سازی HNO₃ با حداکثر ایمنی انجام شود.
خصوصیات شیمیایی و خطرات اسید نیتریک
- خواص شیمیایی و فیزیکی
- فرمول: HNO₃
- حالت: مایع بی‌رنگ تا زرد کم‌رنگ
- بوی تند و نافذ
- نقطه جوش: حدود ۸۳–۱۲۱ درجه سلسیوس
- خورندگی شدید به فلزات و بافت زنده
- واکنش‌پذیری بالا با مواد آلی، الکلی و قلیایی
مخاطرات اصلی اسید نیتریک چیست؟
- سوختگی شیمیایی در تماس با پوست یا چشم
- بخارات سمی که می‌توانند باعث آسیب ریه شوند
- واکنش‌های انفجاری در تماس با برخی مواد آلی
- تولید حرارت شدید در صورت واکنش با بازها
اصول کلی ایمنی در حمل و نقل و نگهداری
-
برچسب‌گذاری و علامت‌گذاری (Labeling)
استفاده از برچسب‌های هشداردهنده مطابق استاندارد GHS و NFPA
درج شماره UN: UN 2031 برای اسید نیتریک
-
بسته‌بندی مطابق استاندارد UN Packaging Code
استفاده از ظروف HDPE مقاوم به خورندگی
یا درام‌های فولادی با لاینینگ مناسب (پلی‌اتیلن یا فلوئورپلیمر)
درج علامت کد بسته‌بندی: مثال 1H1/Y1.5/200/
-
تفکیک از سایر مواد شیمیایی
عدم مجاورت با مواد آلی، قابل اشتعال یا قلیایی‌ها
نگهداری در قفسه‌بندی مجزا با سینی ثانویه (Secondary Containment)
جلوگیری از تجمع بخارات در محیط بسته
استفاده از هود شیمیایی یا تهویه صنعتی
نکات ایمنی در حمل و نقل اسید نیتریک
تانکرها یا کانتینرهای مخصوص مواد خورنده
مجهز به سیستم تهویه و مقاوم در برابر نشتی
دمای حمل بین 10–25 درجه سلسیوس
دوری از تابش مستقیم آفتاب
عدم حمل همراه با مواد ناسازگار (طبق جدول ناسازگاری DOT یا ADR)
MSDS یا SDS همراه بار
مجوز حمل مواد خطرناک (مطابق ADR/IMDG/IATA)
آشنایی با خطرات و روش‌های مقابله با نشت
آموزش استفاده از PPE
تمرین سناریوهای اضطراری
نگهداری ایمن اسید نیتریک
مکان خنک، خشک و با تهویه مناسب
دور از منابع حرارت و نور مستقیم
مجهز به تجهیزات اضطراری مانند دوش ایمنی و شستشوی چشم
استفاده از بطری‌های شیشه‌ای مقاوم یا HDPE
جلوگیری از استفاده ظروف فلزی بدون لاینینگ
درب‌بندی محکم و مقاوم به بخارات
دمای ایده‌آل: 15–25°C
محافظت از نور شدید برای جلوگیری از تجزیه به NO₂
تجهیزات حفاظت فردی (PPE)
- دستکش نئوپرن یا PVC
- عینک ایمنی و شیلد صورت
- پیشبند ضداسید
- کفش ایمنی مقاوم به مواد شیمیایی
- ماسک فیلتر شیمیایی (نوع B یا E)
واکنش در شرایط اضطراری
تخلیه و قرنطینه منطقه
استفاده از جاذب‌های غیرقابل اشتعال (خاک دیاتومه)
خنثی‌سازی مراقبانه با باز ضعیف (کربنات سدیم)
جمع‌آوری و دفع طبق مقررات محلی
شستشوی فوری با آب فراوان (حداقل ۱۵ دقیقه)
انتقال به مرکز درمانی
استانداردها و مقررات مرتبط
ADR: European Agreement concerning the International Carriage of Dangerous Goods by Road
IMDG Code: International Maritime Dangerous Goods
OSHA: Occupational Safety and Health Administration guidelines
NFPA 400: Hazardous Materials Code
نتیجه‌گیری
حمل‌ونقل و نگهداری اسید نیتریک بدون رعایت الزامات ایمنی، نه‌تنها هزینه‌های اقتصادی سنگینی در پی دارد، بلکه تهدید جدی برای جان افراد و محیط‌زیست محسوب می‌شود. اجرای دقیق استانداردها، آموزش کارکنان و استفاده از تجهیزات مناسب، سه رکن کلیدی در ایمن‌سازی چرخه حمل و انبارش HNO₃ هستند.